Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, Orta Asya ve Kafkasya’da bağımsızlıklarını kazanan Türk devletleri, hızla dünya sahnesine entegre olmuşlardır. Bu süreçte, “Türk Dünyası” kavramı yeniden canlanmış, kültürel ve tarihi bağlara dayanan yeni bir iş birliği dönemi başlamıştır. Türkiye, bu dönemde kardeş devletlerle siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda iş birliği kanallarını güçlendirerek Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) kuruluşuna stratejik bir zemin hazırlamıştır. İlk adı “Türk Dili Konuşan Ülkeler İş Birliği Konseyi (Türk Keneşi-Türk Konseyi)” olan bu teşkilat, 2009 yılında Nahçıvan Anlaşması ile kurumsal bir yapıya dönüşmüştür. Türk Konseyi, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ı bir araya getirerek güçlü bir iş birliği mekanizması oluşturmuştur. 2021 yılında düzenlenen 8. İstanbul Zirvesi’nde, Türk Konseyi’nin ismi “Türk Devletleri Teşkilatı” olarak değiştirilmiş ve bu gelişme, Türk Dünyası’ndaki entegrasyon sürecinde yeni bir dönemin kapısını aralamıştır. Zirvede kabul edilen “2040 Türk Dünyası Vizyonu” doğrultusunda ise daha kapsamlı bir stratejik yön belirlenmiştir. Bu vizyon, “Türk Dünyası” söyleminin küresel ölçekte güçlenmesini sağlamayı ve üye ülkeler arasındaki iş birliğini, siyasi, ekonomik, kültürel ve güvenlik alanlarında derinleştirerek pekiştirmeyi hedeflemektedir. Teşkilat, Türkmenistan, Macaristan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin gözlemci üyeliği ile yapısını daha da güçlendirmiş ve bu genişleyen yapısı, Türk milletinin ortak tarihî ve kültürel değerlerini, uluslararası platformlarda daha etkin bir şekilde savunma hedefini pekiştirmiştir.
Stratejik hedeflerle Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te 6 Kasım 2024 tarihinde düzenlenen TDT 11. Zirvesi, üye devletlerin ekonomik entegrasyon, dijital dönüşüm, sürdürülebilir kalkınma ve güvenlik alanlarında kapsamlı iş birliği hedeflerini içeren Bişkek Bildirisi ile sonuçlanmıştır. Zirvenin ana teması olan “Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes için Güvenlik” ifadesi, teşkilatın sadece ortak bir tarih ve kültür temelinde değil, aynı zamanda güçlü bir gelecek inşa etme misyonu ile hareket ettiğini göstermektedir. Bişkek Bildirisi, TDT’nin bu misyonunu somut hedeflerle daha ileri taşıma çabasını yansıtan bir dizi karar ve girişim içermektedir.
Zirvede alınan önemli kararlardan biri, TDT’nin yeni bayrağının kabul edilmesidir. Bu bayrağın merkezinde yer alan sekiz köşeli yıldız, Selçuklu geleneğinden esinlenilerek rehberlik ve bilgeliği simgelemekte, ortak Türk kültürel mirasından gelen dayanışma ve kardeşlik ruhunu yansıtmaktadır. Bayraktaki mavi zemin berrak gökyüzünü, barışı ve Türk Dünyası’nın birliğini simgelerken, ışınlar teşkilat içerisindeki ortak değerleri ve vizyonu ifade etmektedir. Bu simgeler, teşkilatın tarihsel kökenlerine sadık kalarak, geleceğe yönelik güçlü bir vizyonla ilerlemesini ifade etmektedir. Bayrağın kabulü, TDT’nin Türk kültürünü uluslararası alanda tanıtarak “Türk Dünyası” kimliğini daha belirgin kılma stratejisini de yansıtmaktadır. Bu gelişmelere ek olarak, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, tören sırasında, zirveye katılan devlet ve hükümet başkanlarına özel bir hatıra para takdim etmiştir. Hatıra paranın tasarımında, Türkiye, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, KKTC, Macaristan, Kırgızistan ve Azerbaycan’ın bayrakları yer alırken, üzerinde “dilde, fikirde, işte birlik” ifadeleri bulunuyor. Paranın diğer yüzünde ise TDT’nin bayrağı ve kuruluş tarihi olan 3 Ekim 2009 tarihi yer almaktadır. Bu özel para, Türk Devletleri Teşkilatı’nın birliğini ve ortak değerlerini simgelemektedir.
Bişkek Bildirisi’nde ekonomik entegrasyon hedefi de ön planda yer almaktadır. TDT, üye devletler arasında ticaretin artırılması, yatırımların teşvik edilmesi ve ekonomik iş birliğinin güçlendirilmesi için yeni adımlar atmayı planlamaktadır. Bu kapsamda, 2025 yılında açılması hedeflenen Turan Serbest Ekonomik Bölgesi (TURANSEZ), üye devletler arasında ekonomik iş birliğini güçlendirecek ve bölgesel yatırım fırsatlarını artıracaktır. Ekonomik entegrasyon hedefinin bir diğer göstergesi ise Türk Devletleri Yatırım Fonu’nun kurulmasıdır. Bu fon, üye ülkelerin ekonomik kalkınmasını desteklemeyi ve sürdürülebilir kalkınma projelerine yatırım yapılmasını hedeflemektedir. Mevzubahis girişimler, TDT’nin ekonomik entegrasyon ve dayanışma yolunda stratejik bir önceliğe sahip olduğunu ve Türk Devletleri’nin kendi aralarında daha bağımsız ve bütünleşmiş bir ekonomik yapı oluşturma çabalarını yansıtmaktadır.
Bildiride yer alan bir diğer önemli konu, dijital dönüşüm hedefidir. TDT üye ülkelerinin dijital ekonomiyi benimseme sürecini hızlandırmayı amaçlayan “Dijital Ekonomi Ortaklık Anlaşması” ve Bişkek’in 2025 yılı Türk Dünyası Dijital Başkenti olarak ilan edilmesi, Türk Devletleri’nin dijitalleşme konusunda ortak adımlar atma iradesini göstermektedir. Ayrıca TDT Merkez Bankaları Konseyi kurulmasına ilişkin anlaşmanın imzalanması, üye ülkeler arasındaki finansal iş birliğini güçlendirerek ekonomik entegrasyon sürecini hızlandırmayı hedeflemektedir. Dijital ekonomi alanındaki bu ortak girişimler, TDT’nin dijital çağa uyum sağlama ve Türk Devletleri arasında bir dijital ekosistem oluşturma çabalarını temsil etmektedir. Bu adımlar, Türk Dünyası’nın ekonomik ve teknolojik rekabet gücünü artıracak stratejik bir hamledir ve TDT’yi küresel dijitalleşme dalgasında rekabetçi bir pozisyona taşımaktadır.
TDT, güvenlik alanında da iş birliğini derinleştirme kararı almıştır. Bildiride, terörizm, siber suçlar, uyuşturucu kaçakçılığı ve insan ticareti gibi sınır ötesi güvenlik tehditlerine karşı iş birliğinin artırılmasının önemi vurgulanmaktadır. TDT’nin kurmayı planladığı Sivil Koruma Mekanizması, afet durumlarında hızlı müdahale ve dayanışmayı sağlamak amacıyla bir acil durum müdahale kapasitesi geliştirme hedefini taşımaktadır. Bu mekanizma, üye devletler arasında güvenlik dayanışmasını kurumsallaştırarak bölgesel güvenliği artırmakta önemli bir adım olacaktır. Güvenlik alanındaki iş birliği kararları, TDT’nin bölgesel barış ve istikrarı sağlama misyonunun bir yansıması olarak, Türk Dünyası’nın ortak güvenlik tehditlerine karşı dayanışma içinde hareket etme iradesini ortaya koymaktadır. Türkiye’ye yönelik terör saldırılarının kınanması ve bu konuda destek verilmesi, TDT içindeki dayanışmanın güvenlik alanında da ne denli güçlü olduğunu göstermektedir. Bu dayanışma, Türk Devletleri’nin sadece ekonomik ve kültürel iş birliği ile sınırlı kalmayıp, güvenlik ve savunma alanında da etkili bir ortaklık geliştirme kararlılığını yansıtmaktadır.
Bişkek Bildirisi’nde Türk kültürel birliği ve ortak kimlik inşası konusuna da özel bir vurgu yapılmaktadır. Bildiride ortak Türk alfabesi geliştirilmesi yönünde atılan adımlar, Türk Dünyası’nın kültürel birliğini pekiştirmeyi ve ortak bir kimlik oluşturmayı amaçlayan önemli bir adım olarak değerlendirilmiştir. Türk Dünyası ideallerini korumayı ve güçlendirmeyi amaçlayan “Türk Dünyası Şartı”nın kabul edilmesi de kültürel birliğe yönelik önemli bir girişimdir. “Türk Dünyası Tüzüğü” ile “TDT Daimî Temsilcileri Yönetmenliği”nin kabul edilmesi, teşkilatın kurumsal yapısının güçlendirilmesine katkı sağlamaktadır. Bu tür girişimler, Türk kültürel mirasının korunmasını ve Türk milletinin ortak kimliğinin uluslararası alanda güçlenmesini sağlayarak, TDT’nin sadece bir ekonomik ve siyasi iş birliği platformu olmaktan çıkıp, kültürel değerleri yaşatmayı da amaçlayan bir dayanışma modeli oluşturduğunu göstermektedir.
Uluslararası alanda daha etkin bir konum elde etmek, TDT’nin stratejik öncelikleri arasında yer almaktadır. Bişkek Bildirisi’nde, üye ülkelerin BM ve İslam İşbirliği Teşkilatı gibi uluslararası kuruluş ile iş birliğini derinleştirerek Türk Devletleri Teşkilatı’nın küresel düzeydeki etkisini artırmak amacıyla atılacak adımlar üzerinde durulmuştur. Özellikle BM nezdinde Türk Dünyası’nın ortak bir duruş sergilemesi, TDT’nin uluslararası politika üzerindeki etkisini güçlendirecek ve dünya çapında daha fazla tanınmasını sağlayacaktır. Aynı zamanda İslam İşbirliği Teşkilatı ile yapılacak iş birlikleri, bölgesel ve küresel barışın desteklenmesi konusunda TDT’ye önemli bir rol yükleyecektir.
TDT 11. Zirvesi ve Bişkek Bildirisi, teşkilatın küresel düzeyde daha güçlü bir aktör olma yolundaki kararlılığını somutlaştıran bir dönüm noktası olmuştur. Alınan kararlar, sadece Türk Dünyası’nın kültürel birliğini güçlendirmeyi değil, aynı zamanda uluslararası alanda etki yaratacak stratejik adımlar atmayı da amaçlamaktadır. Ekonomik, dijital, güvenlik ve kültürel iş birliği alanlarındaki bu yeni hamleler, Türk milletinin tarihî ve kültürel değerlerini koruyarak, geleceğe yönelik sürdürülebilir bir birliktelik inşa etme hedefine yöneliktir. Bu vizyon, TDT’nin uluslararası arenada daha etkin bir pozisyon almasına yardımcı olacak ve Türk Devletleri’nin küresel güç dengelerindeki yerini pekiştirecektir.
Kaynakça
Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı 11. Zirvesi Bişkek Bildirisi, https://www.turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-11-zirvesi-biskek-bildirisi_3476, 06.11.2024, (Erişim Tarihi: 07.11.2024).
Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Devletleri Teşkilatı’nın On Birinci Zirvesi Bişkek’te düzenlendi, https://www.turkicstates.org/tr/haberler/turk-devletleri-teskilatinin-on-birinci-zirvesi-biskekte-duzenlendi_3475, 06.11.2024, (Erişim Tarihi: 07.11.2024).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 07.11.2024).
* Bağlantıdan bildiri metnine erişilememesi durumunda, aşağıdaki alternatif linki kullanabilirsiniz.
