Mehmet Gökhan Özçubukçu
Güney Kafkasya Uzmanı
Avrupa Birliği ülkelerinin Orta Asya ilgisi gün geçtikçe artmakta ve çeşitli zaman dilimlerinde bölge ülkelerine ziyaretler gerçekleştirmektedir. Bu ziyaretlerin amacı çok yönlü politikalar geliştirmek olsa da asıl amaç Avrupa’nın enerji kaynak ihtiyaçları karşılamak ve nüfuz sahalarını Orta Asya’da arttırmaktır.
Fransa, Afrika ülkelerindeki etkisini bölgede art arda meydana gelen darbeler ve yönetim değişikleri ile kaybetmiştir. Orta Asya Cumhuriyeti, Çad, Mali ve Burkina Faso’da meydana gelen askeri darbeler sonrasında son olarak 26 Temmuz 2023 tarihinde Nijer’de darbe gerçekleşmiş ve yönetim değişmiştir. Fransa 1970 yılından bu yana enerji ihtiyacını karşılamak adına Nijer’den uranyum tedarik etmekteydi. Nijer’de meydana gelen darbe sonucunda yeni yönetim Fransa’ya uranyum ihracatını durdurduğunu söylemiştir. Afrika’da peş peşe gelen darbeler ve Fransız karşıtı gösteriler, Fransa’nın bölgeden uzaklaşmasına yol açmıştır. Batı Afrika ülkelerindeki gelişen olaylar ve darbe yapılan ülkelerin Fransa’ya sırt çevirmesi, Rusya’ya yüzünü dönmesinin önünü açmıştır.
Rusya, Ukrayna Savaşı ile yalnızlaşmaya itilen bir atmosferde Afrika ülkeleri ile yakın ilişkiler kurarak stratejik alanını genişletmeye çalışmıştır. Bu bakımdan Batı Afrika ülkeleri ile iyi ilişkiler kurarak bölgede etkin şekilde varlığını arttırma politikası yürütmüştür. Darbe sonucunda yükselen Fransa karşıtı gösterilerde Rus bayrakları açılması bölgede Fransa’nın tek başına bir aktör olarak varlığını sürdüremeyeceğini göstermiştir. 27-28 Temmuz 2023 tarihinde Rusya’nın St.Petersburg kentinde gerçekleştirilen “2.Rusya-Afrika Zirvesi Ekonomik ve İnsani Forumu” ile Afrika ülkeleri ile temaslar sürmüş ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Batı Afrika ülkelerine ücretsiz şekilde tahıl yardımı yapacağını açıklaması da Rusya’nın bölgedeki prestijini daha da arttırmıştır. Rusya’nın Batı Afrika ülkelerinde giderek etkin olmaya başlaması Rusya-Fransa rekabetini daha da arttırmıştır.
Fransa’nın Güney Kafkasya Politikası
Ukrayna Savaşı ve Afrika ülkelerinde gelişen olaylar sonrasında yeni bir küresel mücadele alanına dönüşen bölge Güney Kafkasya olmuştur. Fransa’nın Batı Afrika ülkelerinde var olan nüfuzunu kaybetmesi ve bölgeden uzaklaşması sonucunda bu kez Güney Kafkasya’da varlığını arttırmaya yönelmiştir. Batı Afrika konusunda Rusya’dan rövanş almak isteyen Fransa, Karabağ krizi üzerinden bölgede etkin rol olma arayışına girmiştir. Azerbaycan, Güney Kafkasya’daki başarısını Türkiye’nin yoğun desteği ile 2020 sonunda gerçekleştirilen İkinci Karabağ Savaşı’ndaki zaferi ve anti-terör operasyonu sonucunda daha da artmıştır. Azerbaycan’ın 19 Eylül 2023 tarihinde başlatmış olduğu anti-terör operasyonu sonucunda Karabağ’da var olan Ermeni terör unsurlarını temizleme girişimi neticesinde Batılı ülkeler ve başta Fransa, Azerbaycan karşıtı tutumunu sürdürmeye devam etmiştir. Bölgede Azerbaycan’ın etnik temizlik yaptığı iddialarına karşı Birleşmiş Milletler yetkilerinin bölgede sivillerin hedef alınmadığını açıklamasına rağmen Fransa başta olmak üzere Batılı ülkeler, iddialarını sürdürerek taraflı bir şekilde Ermenistan yanlısı bir politika izlemeye devam etmiştir. Azerbaycan-Ermenistan arasında barış görüşmeleri yapmak amacıyla “3. Avrupa Siyasi Topluluğu (AST)” toplantısı kapsamında 5 Ekim 2023 tarihinde İspanya’nın Granada kentinde Azerbaycan, Ermenistan, Fransa Almanya ve Avrupa Birliği tarafından 5’li görüşme planlanmış; Azerbaycan’ın toplantıya Türkiye’nin de dahil olması talebinin reddedilmesi sonucunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev görüşmeye katılmamıştır. Türkiye ve Azerbaycan başta olmak üzerine Güney Kafkasya ülkeleri bölgeye kalıcı barış ve istikrarın gelmesi için dış aktörler olmadan bölge sorunlarını kendi aralarında çözmek adına görüşmelerini sürdürmektedir. Fransa’nın, Karabağ’da krizi çözmek amacıyla bölgeye yerleşmek ve Rusya’yı çevrelemek için Güney Kafkasya’da etkin olma politikaları Türkiye ve Azerbaycan’ın bölgede sözünü geçiren bir aktör olmaya başlaması ile istenilen sonuca ulaşamamıştır.
Fransa’nın Orta Asya Politikası
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 1-2 Kasım 2023 tarihlerinde Kazakistan ve Özbekistan’a ziyaretlerde bulunarak Orta Asya ülkeleri ile ticari ve ikili ilişkilerin gelişmesi adına görüşmeler gerçekleştirmiştir. Macron, 1 Kasım 2023’te ilk kez resmî ziyarette bulunduğu Kazakistan’da Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev ile görüşmüş ve iki ülke arasında askeri ve enerji başta olmak üzeri bir çok iş birliğine yönelik antlaşma imzalanmıştır. Tek günlük Kazakistan ziyareti sonrasında 2 Kasım 2023 tarihinde Özbekistan’a giderek Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev ile Semerkant’ta görüşen Macron, ortaklık kurma konusunda antlaştıklarını ifade etmişlerdir. Macron’un yanında Fransız uranyum şirketlerinin temsilcilerinin olması Fransa’nın Nijer’de meydana gelen darbe ile bölgeden uzaklaşması sonucunda nükleer enerji endüstrisi için uranyum ihtiyacını Orta Asya ülkelerinden tedarik etmek istediklerinin göstermiştir. Ukrayna Savaşı’nda Moskova’nın yanında yer almayan Kazakistan ile yakın ilişkiler kurmak isteyen ve Özbekistan’ın Batı yanlısı bir politika izlemesini “Politikalarınızı destekliyoruz ve onu uygulamanıza yardımcı olmak istiyoruz” diyerek destekleyen Macron’un açıklamaları, Afrika’da var olan nüfuzu Rusya’ya kaptırmanın bir rövanşı olarak “Fransa’nın Orta Asya Stratejisi” olarak yorumlanmaktadır. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT)’nin 3 Kasım 2023 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleştirecekleri zirveden hemen öncesinde Macron’un bu ziyaretleri yapmış olması bir taraftan Türk Birliği ve ortaklığının gelişmesinden duyduğu rahatsızlığa işaret ederken diğer taraftan da kendi stratejik hedeflerine yönelik Fransa’nın bölgede var olduğunu göstermeye çalışmasına yönelik bir adımdır. Bunun yanında bu ziyaretler Fransa’nın, Ukrayna savaşı ve Güney Kafkasya’daki gelişmelerden sonra Orta Asya’da varlığını arttırmaya çalışarak Rusya’nın nüfuz sahlarını kırmak amacıyla güneyden kuşatma arayışı içinde olduğunu göstermektedir.
