Dilara Cansın KEÇİALAN
Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler, Yüksek Lisans
Giriş
Sovyetler Birliğinden bağımsızlığı kazanan Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan Orta Asya’da yer almaktadır. Sovyetler Birliğinden bu ülkelerine verilen savunma sanayi kalemleri zamana uyum sağlayamamaktaydı. Ekipmanların eski ve modern zaman için uygun olmaması nedeni ile, savaş teçhizatlarının yenilenmesi gerekiyordu. Zamanla gelişen silah teknolojileri ile birlikte yenilikçi silahlara ihtiyaç duyulmaktaydı. Bu nedenle 2005 yılından itibaren Orta Asya ülkelerinde silah satın alma gelişmeleri gözlemlenmektedir. Ülkeler arasında bazı problemler bulunmaktadır. Sınır ve etnik sorunlar başı çekmektedir. Bölgenin güvenliğini tehdit eden problemlerin çözümünde, Türkiye’nin ürettiği savunma araçları bölge açısından önemli bir konuma gelmiştir.
Silahlanma Başlangıcı
Silahlanma, güvenlik ve savaş olgularıyla yakından ilişkili bir unsurdur. Türkiye de kendi savunma sistemlerini ve silahlarını üreten sayılı ülkeler arasında yer almaktadır. Savunma Sanayii Başkanlığı’na (SSB) göre Türkiye, NATO standartlarına uygun hücum ve savunma silahlarını uluslararası rakiplerinden daha ucuza üretmek ve satmak için gereken teknolojiye sahip olduğu belirtilmiştir.[1]Bununla birlikte, Türkiye milli üretimi sayesinde önemli bir milli gelir elde etmekte hem de müttefikleri ile önemli aşamalar kaydetmektedir. Türkiye, askeri teçhizat satımında bölgeyle olan bağlılığını daha da arttırmaktadır. Bu sayede Orta Asya ülkelerinin son zamanlarda silah ve teçhizat almak için tercih ettiği ülke Türkiye’dir. Türk savunma sanayisi, milli silahların kara, hava ve deniz kuvvetleri için geliştirilen araçlar ile yeni bir dönem başlamıştır. Silah satışlarından ortak askeri tatbikatlara ve iş birliği anlaşmalarına kadar son yıllarda Türkiye, Orta Asya ülkeleriyle güvenlik bağlarını geliştirmiştir. Türkiye’nin ürettiği İnsansız Hava Araçlarının (İHA) tüm dünyaca bilinmesi, Libya, Ukrayna ve Azerbaycan’da kazanılan başarılar ile sağlanmıştır. Bu ülkelerde ki önemli başarıların ardından Orta Asya ülkelerinin (İHA) kullanımına yönelmeleri ile gerçekleşmiştir. Türkiye’nin orta Asya bölgesine yaşanan somut jeopolitik sonuçları da önemli sonuçlar doğurmuştur. Türk savunma sanayinin öncelikli hedefi yerli ve milli üretim strateji ile hareket etmesi ile birlikte Rusya, Almanya ve ABD gibi silah endüstrisinde önemli rol oynayan devletlerin silah pazarından pay elde etmektedir.
Türk Yapımı Teçhizatlar
Türkiye, İHA ve kara araçları, Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA), savaş gemileri, tanklar, akıllı mühimmatlar, silah ve atış kontrol sistemleri ile önemli bir pazar payına sahiptir. Bu sayede Türkiye, Orta Asya pazarına giriş yapmış ve ittifak haline gelmiştir. Türkiye’nin güçlü ihracat kalemlerinden biri olan savunma sanayisi ve ürettiği silahların satışını gerçekleştirmesi ile birlikte özellikle Orta Asya’daki imajını yükseltmiştir. Çeşitli ticaret ve savunma anlaşmaları ile, Türkiye’nin Orta Asya ile ilişkilerinin daha fazla geliştiği gözlemlenmektedir.
Türk savunma sanayiinin en büyük başarıları arasında kabul edilen SİHA ve İHA’lardan biri olan “Bayraktar TB2”, Türk Silahlı Kuvvetleri ve müttefik ülkelerin ordularında 2014 yılından beri hizmet vermektedir. 10 farklı ülkeye tedarik sağlanmasının dışında Türkmenistan ve Kırgızistan, ülkelerinin savunma sanayisinde yine Türkiye ile geliştirdikleri ilişkilerin ardından ekipmanlar satın almaktadır. 2021 yılının aralık ayında ise Kırgızistan’ın Türkiye’den satın aldığı Baykar üretimi Bayraktar TB2 SİHA’lar ülkede aktif olarak görev yapmaktadır.[2]Kırgızistan, TB2 SİHA’ları için üs kurduğunu da bildirmiştir. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov üssün açılışında önemli noktalara değinmiştir. Caparov,“Kırgızistan sınırlarının güvenliğinin sağlanması devletin önceliklerindendir”dedi[3].Bu konuşmasında Kırgızistan lideri, istikrarın ve barış çalışmalarında yapılacak iyileştirmelerin, ülke için önemli bir yerde olduğuna dikkat çekmiştir. Ayrıca Bayraktar TB2 SİHA sistemlerinin ülkenin sınırlarının korunması amacı ile ülkenin savunma sistemi için çok önemli olduğuna dikkat çekmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere, Türkiye’nin üretmiş olduğu İHA ve SİHA’lar, Orta Asya devletlerinin gerek sınırları için gerek ise devlet güvenliğinin sağlanması için önem arz etmektedir.
Türkiye ile Türkmenistan arasında silah anlaşması bulunmaktadır. Türkmenistan da Bayraktar TB2 satın alan ülkeler arasında yer almaktadır. Tacikistan, Özbekistan ve diğer Orta Asya ülkeleri de Türkiye’nin ürettiği İHA’lara ilgi göstermektedir.[4]
2021 yılında Türkiye ve Kazakistan arasında önemli bir mutabakat imzalanmıştır. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii, ANKA İnsansız Hava Aracı’nın iki ülke arasında resmiyete dönüşmesi ile birlikte; ANKA İnsansız Hava Aracı Kazakistan’da ortak bir şekilde üretilmesine karar verilmiştir. Ayrıca iki ülke hava araçlarının bakım-onarım süreçlerinde de birlikte hareket edileceğine dikkat çekmektedir.[5] Bu sonuçla, Kazakistan Anka’nın Türkiye dışındaki ilk üretim üssü haline gelmiştir. Kazakistan’da bu alanda personel yetiştirilmesi ve ülkenin İHA üretim kabiliyetinin geliştirilmesine yönelik de önemli bir adım atılmış oldu.
Sonuç
Türkiye’nin ürettiği silahlar, milli İHA ve SİHA’ların soydaş ülkelere ihraç edilmesi, Türk dünyası askeri jeopolitiği için çok önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye’nin gelişen silah sanayisi diğer ülkelerle ilişkilerinin gelişmesini sağlamaktadır. Modern teçhizatlar sayesinde Türkiye’ye olan güven artmış-savunma platformunun gelişmesi ile birlikte bu alanda yapılan ihracatlarını artmasına sağlamıştır. Diplomatik ilişkilerin gelişmesinde önemli paya sahip olan savunma sanayisi ile birlikte Türkiye önemli diplomatik ilişkiler de geliştirmektedir. Türkiye’nin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile geliştirmiş olduğu ilişkiler ile ekonomik, siyasi ve güvenlik alanlarında önemli yol kat edilmiştir. Türkiye, Savunma ve silah sanayinin daha da gelişmesiyle birlikte tanınır bir ülke konumuna yükselmiştir. Gelişen teknoloji ve kalkınma ile, Türkiye’nin savunma sanayisi daha da gelişecek ve daha fazla ülke ile ilişki kurmasına yardımcı olacaktır. Bu sayede Türkiye, ilerleyen yıllarda askeri alanlarda farklı müttefikler ile iş birliği haline girecektir.
Kaynakça
[1] “Türkiye’de son 5 yılda yaşanan gelişmeler” Savunma Sanayi 2015-2020, Anadolu Yakın Doğu araştırmaları Merkezi, https://ayam.com.tr/arastirma/turkiyede-son-5-yilda-yasanan-gelismeler-savunma-sanayi-2015-2020/ (Erişim tarihi: 9.07.2023)
[2]“Kırgızistan’ın Bayraktar TB2 SİHA’ları Göreve Başladı”, Savunmasanayi.com, https://www.savunmasanayist.com/kirgizistanin-bayraktar-tb2-sihalari-goreve-basladi/ (Erişim tarihi: 9.07.2023)
[3]Kırgızistan, Bayraktar TB2 SİHA için üs kurdu, Defence Turk, https://www.defenceturk.net/kirgizistan-bayraktar-tb2-siha-icin-us-kurdu(Erişim tarihi: 9.07.2023)
[4]“Are Turkish drones complicating disputes in Central Asia?” Al-Monitor News, https://www.al-monitor.com/originals/2022/09/are-turkish-drones-complicating-disputes-central-asia#ixzz7nYCbVnq2, (Erişim tarihi: 9.07.2023)
[5] “Türk Havacılık Uzay Sanayii Anka için Kazakistan ile Yeni Bir Üretim Üssü için İmza Attı” Türk Havacılık Uzay Sanayii, https://www.tusas.com/medya-merkezi/haberler/turk-havacilik-ve-uzay-sanayii-anka-icin-kazakistan-ile-yeni-bir-uretim-ussu-icin-imza-atti (Erişim tarihi: 9.07.2023)
