Hazal ÇAKALOĞLU
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Yüksek Lisans
Bu çalışmada güncel gelişmeler doğrultusunda Tahıl Koridoru Antlaşması’nın Türk dış politikasına etkileri incelenmiştir. Çalışmada öncelikle Tahıl Koridoru Antlaşması kısaca açıklanmış, anlaşma kapsamında Ukrayna ve Rusya ile Türkiye arasındaki gelişmeler değerlendirilmiştir.
Giriş
Literatürde Karadeniz İnisiyatifi, Tahıl Koridoru Antlaşması olarak yer alan Antlaşmanın tam ismi “Ukrayna Limanlarından Tahıl ve Gıda Maddelerinin Güvenli Taşınmasına İlişkin Girişim” şeklindedir. 22 Temmuz 2022’de Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri António Guterres, Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye Savunma Bakanı Hulusi Akar, Rusya Savunma Bakanı Sergei Shoigu ve Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov tarafından Dolmabahçe Sarayı’nda imzalanmıştır.[1] İki aylık periyotlarla devam eden Antlaşma, Rusya’nın Batı’nın taleplerini yerine getirmediği gerekçesiyle 17 Temmuz 2023 tarihi itibariyle askıya alınmıştır.[2]
Kısmen spekülatif olarak değerlendirilmek ile birlikte projenin sonlanmasına neden olan gelişmeler arasında; Vilademir Putin’in antlaşmanın Rus gıda ve gübre ihracatına izin veren bazı kısımlarının yerine getirilmediği ve Batı yaptırımlarının kendi tarımsal ihracatını kısıtladığından uzun süredir şikayetçi olması;[3] Rusya Tarım Bankası (Rosselkhozbank)ın bir yan kuruluşunun dünyanın baskın finansal mesajlaşma sistemi olan SWIFT’e yeniden bağlanmasına izin verilmemesi, Rusya anakarasını ilhak ettiği Kırım yarımadasına bağlayan Kerç Köprüsü’nde meydana gelen ve Rusya’nın “terör” olarak nitelendirdiği patlamalar,[4]Rusya’daki Tolyatti’den Ukrayna’nın Odesa yakınlarındaki Pivdennyi (Yuzhny) limanına susuz amonyak taşıyan bir amonyak boru hattının hasar görmesi[5] gibi gerekçeler gösterilmektedir. Öte yandan, kendi çiftçilerinin zarar gördüğü gerekçesiyle Polonya, Macaristan, Bulgaristan ve Slovakya, Ukrayna’dan gıda ithalatına geçici yasak getirmişlerdir.[6]
Ukrayna tarafında ise Antlaşma ile ilgili gelişmeler arasında; Türkiye’nin Ukrayna’ya Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) desteği vermesi, Rusya’ya rağmen gıda transferini sağlamak için BM ile birlikte alternatif çözüm bulması yer almıştır. Ancak Rusya’ya rağmen alternatif gıda rotası bulmak Türkiye tarafından kabul edilmemiştir. Ukrayna’nın savaş sonrasında yeniden imarı konusunda Türkiye’nin destek olma taahhüdü bulunmaktadır.[7]
Türkiye, Rusya ile Ukrayna arasındaki savaştan en çok etkilenen ülkelerin başında gelmektedir.[8] Türkiye bu savaşta Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün korunmasını ve savaşın bitmesini amaçlamaktadır. Tahıl Koridoru Antlaşması, Türkiye’nin savaş nedeniyle ortaya çıkan istikrarsızlık, ekonomik zorluklar ve göçler nedeniyle oluşan kaos ortamında nadir görülen diplomatik bir başarıdır. BM Antlaşmayı Karadeniz’de devam eden savaşta “umut ışığı” olarak adlandırılmıştır.[9] Türkiye açısından Tahıl Koridoru Antlaşması Türkiye’nin küresel liderliğinin önemini göstermekle birlikte;[10] Orta Doğu, Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika’da ulusal çıkarlarını gerçekleştirmek için önem taşımaktadır. Türkiye, Rusya Federasyonu ile görüşmelerinde; Suriye’nin toprak bütünlüğünün yanı sıra PKK/YPG/PYD terör örgütüyle mücadele ve Rusya Federasyonu ile Ekim 2019’da imzalanan Soçi mutabakat zaptının hükümlerinin yerine getirilmesini öne çıkarmaktadır. Doğu Akdeniz enerji rekabetinde ve bölgenin istikrarını sağlamak için Rusya’nın desteğini amaçlamakta, BM’de özellikle Güvenlik Konseyi’nin oluşumunun ve karar alma mekanizmasının daha kapsayıcı, adil ve etkin bir anlayışla yeniden yapılandırılması gerektiği şeklindeki reform talebini görüşmektedir.[11]
Yakın dönemde ortaya çıkan yeni gelişmelerde ise Rusya’nın tahıl tedariğini sağlayacağı, Katar’ın sponsorluk yapacağı ve Türkiye’ninse anlaşmayı organize etmeye çalıştığı iddiaları ortaya atılmıştır.[12] Ancak iddia hakkında Kremlin sözcüsü net bir sonucun henüz alınmadığını açıklamıştır.[13]
Sonuç
Tahıl Koridoru Antlaşması, Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşta ortaya çıkan gıda krizi ve sonucunda artan fiyatları kontrol altına almak amacıyla başlatılmış bir girişimdir. Türkiye arabuluculuk üstlenerek BM ile birlikte antlaşmanın taraflarından birisi olmuştur. Antlaşma, gelinen son durumda Rusya’nın açıklamaları göz önüne alındığında Doğu- Batı rekabeti haline gelmiştir. Antlaşmanın yürürlüğe girmesi ve işler kalması Afrika ve Orta Doğu gibi kırılgan bölgeleri doğrudan ilgilendirmektedir. Türkiye Antlaşma ile insani diplomasi, arabuluculuk ve denge politikaları ile birlikte ulusal çıkarlarını korumaya çalışmaktadır.
Kaynakça
[1] “Black Sea Grain Initiative Joint Coordination Centre”, Link: https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative Erişim Tarihi: 1.9.2023
[2] “Black Sea Grain Initiative Joint Coordination Centre“ Link: https://www.un.org/en/black-sea-grain-initiative Erişim Tarihi: 1.9.2023
[3] “Russia’s grain deal exit is a stab in the back – Kenya” Link: https://www.bbc.com/news/world-europe-66223280 Erişim Tarihi: 1.9.2023
[4] “Russia terminates the Black Sea Grain Initiative: What’s next for Ukraine and the world?” Link: https://www.ifpri.org/blog/russia-terminates-black-sea-grain-initiative-whats-next-ukraine-and -world Erişim Tarihi: 1.9.2023
[5] “Increased tensions in Ukraine again threaten the Black Sea Grain Initiative” Link: https://www.ifpri.org/blog/increased-tensions-ukraine-again-threaten-black-sea-grain-initiative Erişim Tarihi: 1.9.2023
[6] “Why is Ukrainian grain suddenly so divisive in Europe?” Link: https://www.aljazeera.com/news/2023/4/19/why-is-ukrainian-grain-suddenly-so-divisive-in-e Erişim Tarihi: 1.9.2023
[7] “Dışişleri Bakanı Sayın Hakan Fidan’ın Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba ile Ortak Basın Toplantısı, 25 Ağustos 2023” Link: https://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-hakan-fidan-in-ukrayna-disisleri-bakani-dmitro-kuleba-ile-ortak-basin-toplantisi-25-8-2023.tr.mfa Erişim Tarihi: 1.9.2023
[8] “Bakan Uraloğlu: Tahıl koridorunun denizcilik ve ulaşım tarafını daha çok takip ediyoruz” Link: https://www.aa.com.tr/tr/politika/bakan-uraloglu-tahil-koridorunun-denizcilik-ve-ulasim-tarafi ni-daha-cok-takip-ediyoruz/2980339 Erişim Tarihi: 1.9.2023
[9] “Russia terminates the Black Sea Grain Initiative: What’s next for Ukraine and the world?” Link: https://www.ifpri.org/blog/russia-terminates-black-sea-grain-initiative-whats-next-ukraine-and -world Erişim Tarihi: 1.9.2023
[10] “Büyükelçi Flake’in Karadeniz Tahıl Girişimi’ne İlişkin Makalesi” Link: https://tr.usembassy.gov/tr/buyukelci-flakein-karadeniz-tahil-girisimine-iliskin-makalesi/ Erişim Tarihi: 1.9.2023
[11] “No: 373, 10 Aralık 2022, Bakan Yardımcımız Büyükelçi Sedat Önal’ın Rusya Federasyonu Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Vershinin’le Gerçekleştirdiği Siyasi İstişareler Hk.” Link: https://www.mfa.gov.tr/no_-373_-bakan-yardimcimiz-buyukelci-sedat-onal-in-rusya-federasy Erişim Tarihi: 1.9.2023
[12] “Alman gazetesi: Rusya, Türkiye ve Katar yeni bir tahıl anlaşması hazırlıyor” Link: https://www.indyturk.com/node/655691/d%C3%BCnya/alman-gazetesi-rusya-t%C3%BCrkiy Erişim Tarihi: 1.9.2023
[13] “Kremlin: Rusya, Türkiye ve Katar arasındaki tahıl müzakerelerinde henüz somut sonuç yok” Link: https://sputniknews.com.tr/20230831/kremlin-rusya-turkiye-ve-katar-arasindaki-tahil-muzakerelerinde-henuz-somut-sonuc-yok-1075078193.html Erişim Tarihi: 1.9.2023
