Mehmet Gökhan Özçubukçu
Güney Kafkasya Uzmanı
Türkiye, yoğun diplomasi zirvelerine ara vermeden devam etmektedir. 2-3 Kasım 2023 tarihlerinde, Kazakistan’ın başkenti Astana’da Türk Devletleri Teşkilatı (TDT)’nın 10. Zirvesi, “Türk Devri” ana temasıyla gerçekleşmiş ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan zirvede ekonomi ve ticaret alanında iş birliği, ulaşım, boru hatlarının geliştirilmesi, ticari prosedürlerin kolaylaştırılması ve ortak dil gibi konuların yanında; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Türk Devletleri Teşkilatı’na gözlemci statü ile Türkmenistan’ın ise tam üyeliğe geçmesini vurgulamıştır. Zirvede liderlerin ele aldığı en önemli konulardan biri İsrail-Filistin sorununa çözüm için garantörlük mekanizmalarının oluşturulmasıdır. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’nin bu konuda insani ve ilkeli bir duruştan yana olduğunu belirterek, ateşkesin bir an önce tesis edilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu bakımdan zirve, hem bölgesel ve küresel anlamda istikrar, kalkınma ve iş birliği açısından hem de Türk Devletleri Teşkilatı’nın diğer kuruluşlara örnek teşkil etmesi açısından büyük anlam taşımaktadır.
Ekonomik İş Birliği Teşkilatı Zirvesi
9 Kasım 2023 tarihinden Özbekistan’ın ev sahipliğinde Taşkent’te düzenlenen Ekonomik İş Birliği Teşkilatı (EİT) 16. Zirvesi; Türkiye, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan cumhurbaşkanlarının yanı sıra Kazakistan Başbakanı ve Pakistan Geçici Hükûmet Başkanı’nın katılımı ile gerçekleşmiştir. Liderlerin tek tek konuşma yaptığı, önemli mesajların verildiği zirvede Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin gözlemci üye statüsü ile yer alması dikkat çekmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin haksız şekilde baskı ve izolasyon altında tutulmasını eleştirmiş, “Kıbrıs Türklerinin sesini duyurmak hepimizin sorumluluğudur” açıklaması yapmıştır. “Karabağ’dan Afganistan’a kadar ortak coğrafyamızda yaşanan meydan okumalar karşısında saflarımızı sıklaştırmalıyız” diyen Erdoğan, Karabağ işgalinin son bulması ile “Bölgemizde kalıcı barışa bir adım daha yaklaşıldığını görüyoruz” ifadelerini kullanarak Ermenistan’ın barış görüşmelerinde samimi olması ile sürecin daha kolay olacağını ve bölgede kalıcı barışın tam anlamıyla tesis edilmesi gerektiğini belirtmesi, Türkiye’nin tavrını net şekilde bir kez daha vurgulamış olması açısından büyük önem teşkil etmektedir. Bu bakımdan değerlendirecek olursak Ermenistan’ın Türkiye ile de normalleşme sürecine girmesi, Azerbaycan ile barış konusunda samimi adımlar atması ile olacaktır.
Zirvede ayrıca enerji alanında iş birliği yapılması ve Kırgızistan-Özbekistan-Türkmenistan-İran ve Tacikistan ile Özbekistan-Türkmenistan-İran-Türkiye koridorları olmak üzere iki önemli projede yer alınması için hazırlıkların sürdürüldüğü açıklanmıştır. Çok taraflı ulaştırma koridoruna vurgu yapılan zirvede bölge güvenliklerinin arttırılması, istikrar ve refah için ortak çalışmaların yapılması vurgulanmıştır. Bunun yanında gündemin en önemli konusu olarak İsrail-Filistin çatışmalara değinilmiş ve liderler ikili görüşmeler yaparak Batılı ülkelerin de girişimi ile ateşkes çağrısı yapılması gerektiği konusunda mutabakata varmıştır. Diğer taraftan Türk Devletlerinin, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un bölgeye yaptığı ziyaretten sonra bu zirveler ile bir araya gelmesi de önemli bir adımdır. Orta Asya bölgesinin büyük güçlerin nüfuz mücadelesine girme hedeflerine karşı Türk Devletleri Teşkilatı ve Ekonomik İş Birliği Teşkilatı zirveleri ile bir araya gelen Türk Cumhuriyetleri, ortak projeler ile uluslararası iş birliği yürütmesi ve aralarında bir entegrasyonun oluşması bakımdan ehemmiyet arz etmektedir.
İslam İş Birliği Teşkilatı Zirvesi
Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da 11 Kasım 2023 tarihinde düzenlenen İslam İş Birliği Teşkilatı ve Arap Ligi Olağanüstü Ortak Zirvesi’ne Cumhurbaşkanı Erdoğan ve İslam ülkelerinin liderleri katılmıştır. 57 İslam ülkesinin katıldığı zirvede 7 Ekim 2023 tarihiden bu yana süren İsrail-Filistin çatışmaları konusunda neler yapılabileceği ele alınmıştır. Zirvede katılımcı ülkelerin hükûmet başkanlarının ortak mutabık kaldığı 31 maddelik bir bildiri yayınlanmıştır. İsrail-Filistin çatışmalarının durdurulması, sivillerin hedef alınmaması, uluslararası insani yardım konvoylarının bir an önce Gazze şeridine girmesi, uluslararası teşkilat üyelerinin görevlerini yerine getirmelerinin sağlanması ve İsrail’e silah ihracatının durdurulması çağrısı yapılması gibi konular bildiride yer almıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Gazze bölgesine barışın kalıcı olarak gelmesi gerektiğini vurguladığı zirvede, “Kudüs bizim kırmızı çizgimizdir” ifadelerini kullanmıştır. İki zirvenin tek zirvede birleştiği bu görüşme, İslam dünyasının Filistin bölgesinde meydana gelen çatışmalarda kalıcı barış için birlik olunması açısından önemli bir adımdır. Türkiye somut önerilerini zirvede ve liderler ile yapılan ikili görüşmelerde aktarmış ve zorunlu göç konusunda nasıl adımlar atılacağı ele alınmıştır. Sonuç olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kazakistan ve Özbekistan ziyaretlerinin ardından Suudi Arabistan’da da dünyaya seslenerek İsrail ile Filistin arasında kalıcı ateşkesin sağlanması gerektiğini belirtmiştir. Türkiye’nin hem kendi bölgesinde hem de dünyada etkin bir aktör olması ile bu zirvelerde yer alması, uluslararası barış konferansları için zemin oluşturma çabası yürütülmesi açısından önemli bir adımdır.
