Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) NATO’ya üyelik hedefi, Kıbrıs meselesine yeni bir boyut kazandırmakla kalmayıp, aynı zamanda Doğu Akdeniz’in jeopolitik dengelerini derinden etkileme potansiyeli taşımaktadır. Cumhurbaşkanı Nikos Christodoulides’in ABD Başkanı Joe Biden ile gerçekleştirdiği görüşmelerde gündeme gelen bu girişim, GKRY’nin askeri altyapısını NATO standartlarına uyarlayarak bölgedeki stratejik önemini artırma, Kıbrıs üzerindeki egemenlik iddialarını pekiştirme ve uluslararası güvenlik mimarisinde daha etkin bir aktör olma çabalarının bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Bu hedef doğrultusunda, İngiltere ile gerçekleştirilen son görüşmeler ve bu görüşmelerin ardından yayımlanan “İngiltere-Kıbrıs Ortak Bildirisi” dikkat çekmektedir.
Ortak bildiride, “Birleşik Krallık ve Kıbrıs, güvenlik ve savunma ilişkilerini daha da derinleştirme konusunda kararlıdır ve bu bağlamda fırsatları tespit etmeye devam edecektir. Ortak çabalarımızı destekleyecek, güçlendirecek ve yönlendirecek daha geniş bir güvenlik ve savunma anlaşması geliştirmek için Birleşik Krallık-Kıbrıs Savunma Mutabakat Zaptını güncelleyeceğiz” ifadelerine yer verilmiştir. Ayrıca, bu iş birliğinin 2025’te imzalanması planlanan yeni bir “Genel Güvenlik Anlaşması” ile güçlendirilmesi öngörülmektedir. Anlaşma, daha etkin bir bilgi paylaşımı ve gizli bilgilerin korunmasına yönelik mekanizmalar içermesiyle taraflar arasındaki iş birliğini derinleştirmeyi hedeflemektedir. Bununla birlikte, GKRY’nin NATO üyelik hedefi, önünde ciddi engeller bulunmaktadır. NATO’nun karar alma süreçlerinde oy birliği şartı, Türkiye’nin veto hakkı ve Kıbrıs sorunundaki çözümsüzlük, bu hedefin hayata geçirilmesini zorlaştıran başlıca unsurlar olarak öne çıkmaktadır.
GKRY’nin NATO üyeliği stratejisi, adadaki iki devletli çözüm önerisini engellemeye ve Kıbrıs’taki tek egemenlik iddiasını pekiştirmeye yönelik bir plan olarak şekillenmektedir. Türkiye’nin KKTC’yi uluslararası alanda tanıtma çabalarına karşı, GKRY uluslararası güvenlik çatısı altında Kıbrıs’taki çözüm sürecine dış müdahaleleri önlemeyi ve NATO’nun kolektif güvenlik mekanizmasını kullanarak egemenlik iddialarını meşrulaştırmayı hedeflemektedir. Ayrıca, GKRY’nin Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanları ve hidrokarbon rezervleri üzerindeki Türkiye’nin etkisini sınırlandırma çabaları, NATO üyeliği girişiminin diğer önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.
Doğu Akdeniz’in enerji kaynakları ve stratejik konumu, GKRY’nin NATO’ya katılma hedefini daha da önemli hale getirmektedir. Türkiye’nin kıta sahanlığı ve deniz sınırları konusundaki haklarını koruma mücadelesine karşı GKRY, NATO’nun desteğiyle bölgedeki askeri dengeleri kendi lehine çevirmeyi amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra, GKRY’nin İsrail ile askeri iş birliğini artırma ve bu ilişkileri NATO üyeliğiyle daha stratejik bir zemine oturtma hedefi de dikkat çekmektedir. GKRY bu süreçte, ABD ve İsrail ile olan ilişkilerini derinleştirerek Doğu Akdeniz’de daha etkili bir aktör haline gelmeyi planlamaktadır.
GKRY’nin NATO üyeliği hedefi, ayrıca 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası çerçevesinde belirlenen “garantörlük sistemini” sona erdirme girişimini de içermektedir. Türkiye, Yunanistan ve Birleşik Krallık’ın garantör devletler olarak Kıbrıs’ın güvenliğini sağlamaya yönelik bu sistem, Türkiye’nin Kıbrıs’taki stratejik çıkarlarını koruma amacıyla önemli bir rol oynamaktadır. Ancak GKRY, NATO’nun güvenlik çatısı altında bu sistemi tamamen ortadan kaldırmayı ve Kıbrıs’taki dengeyi yeniden tanımlamayı hedeflemektedir. Bu durum, Ada’daki siyasi çözüm süreçlerini daha karmaşık hale getirebilecek ve Türkiye için ciddi bir güvenlik tehdidi oluşturabilecek niteliktedir.
Tarihsel açıdan bakıldığında, NATO’nun Kıbrıs’a yönelik tutumu Soğuk Savaş döneminde Kıbrıs’ı Sovyetlerin etkisinden uzak tutmak olmuştur. 1974 yılında Rumların enosis hedefi ve Kıbrıslı Türklere yönelik tehditler üzerine Türkiye, ABD ve NATO’nun itirazlarına rağmen 20 Temmuz’da Kıbrıs’a müdahalede bulunarak Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatmıştır. Harekât sonucunda Ada’da bugünkü de facto durum oluşurken, Türklerin güvenliği sağlanmıştır. Ancak harekâtın ardından Türkiye’ye yönelik ambargo uygulanırken Yunanistan’a yönelik herhangi bir yaptırım uygulanmaması dikkat çekmiştir. ABD’nin Türkiye’ye yönelik silah ambargosu NATO’nun güney kanadını zayıflatırken ittifakı Sovyet tehdidine karşı savunmasız hale getirmiştir. Bu süreçte NATO sessiz kalırken, ABD’nin ittifak dengeleri uğruna Türkiye’yi askeri olarak zayıflatmayı göze aldığı görülmüştür. Günümüzde ise ABD ve İngiltere’nin Kıbrıs’taki askeri varlıkları, GKRY’nin NATO üyelik hedefini destekleyen unsurlar arasında yer almaktadır. Ancak, bu hedefin önündeki en büyük engel Türkiye’nin veto hakkıdır.
Türkiye, GKRY’nin NATO üyeliğini yalnızca uluslararası hukuka aykırı olarak değerlendirmekle kalmayıp bu girişimin kendi stratejik çıkarlarına da aykırı olduğunu savunmaktadır. 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası, Kıbrıs’ın uluslararası ittifaklara katılımını yasaklamaktadır. Emekli Tümamiral Cihat Yaycı, Türkiye’nin bu tür bir üyeliği kabul etmesinin Kıbrıs’taki politikalarda kendi pozisyonunu zayıflatacağını ve Türkiye’nin “işgalci” olarak tanımlanma riskini beraberinde getireceğini vurgulamaktadır. Bunlara ek olarak, Kıbrıs’ın mevcut statüsü ve Türkiye ile olan toprak sorunları, NATO’nun 5. maddesi uyarınca ittifakı bir savaşın içine çekebilir. Bu nedenle, Kıbrıs’ın NATO üyeliği, yalnızca Türkiye’nin değil, tüm NATO üyelerinin güvenlik hesaplarını yeniden gözden geçirmelerini gerektirecektir.
Türkiye’nin GKRY’nin NATO üyelik girişimine yönelik tutumu, yalnızca Kıbrıs meselesinden değil, aynı zamanda Doğu Akdeniz’deki enerji ve askeri dengelerin korunması açısından da belirleyici bir stratejik öneme sahiptir. Türkiye, Kıbrıs Türk tarafının egemen eşitliğinin tanınmasını ve KKTC’nin uluslararası alanda hak ettiği konuma ulaşmasını öncelikli bir politika olarak benimsemiştir.
Sonuç itibariyle, GKRY’nin NATO üyelik arzusu, sadece Kıbrıs özelinde değil, Doğu Akdeniz’in jeopolitik dengeleri açısından da kritik bir meseledir. Türkiye, ulusal çıkarlarını koruma ve Kıbrıs Türk halkının haklarını savunma konusundaki kararlılığını sürdürürken, veto hakkını stratejik bir araç olarak kullanmalıdır. Bu süreçte uluslararası aktörlerin tutumu, bölgedeki stratejik dengeleri yeniden tanımlamak açısından belirleyici olacaktır. Türkiye, bu dinamik süreci, diplomatik araçlarını etkin kullanarak ve bölgedeki stratejik çıkarlarını ön planda tutarak yönetmek durumundadır. Özellikle enerji güvenliği, askeri dengeler ve ittifak içi ilişkiler, bu tartışmayı daha karmaşık hale getirirken, Türkiye’nin çok yönlü bir dış politika ile proaktif bir yaklaşım sergilemesi elzemdir.
Kaynakça
Collective defence and Article 5, https://www.nato.int/cps/uk/natohq/topics_110496.htm?selectedLocale=en, 04.07.2023, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Güney Kıbrıs NATO üyeliğini hedefliyor: Türkiye bu girişimi reddedebilir, https://tr.euronews.com/my-europe/2024/11/28/guney-kibris-nato-uyeligini-hedefliyor-turkiye-bu-girisimi-reddedebilir, 28.11.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Güney Kıbrıs, NATO üyesi olabilir mi?, https://tr.euronews.com/2024/11/28/guney-kibris-nato-uyesi-olabilir-mi, 28.11.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Güven Özalp, Kıbrıs Cumhuriyeti, NATO’ya üye olabilir mi?, https://www.bbc.com/turkce/articles/c154j0k043xo, 27.11.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Hüseyin Fazla, Kıbrıs Dosyası: NATO ve Kıbrıs Barış Harekatı, https://strasam.org/tarih/turkiye-cumhuriyeti-tarihi/kibris-dosyasi-nato-ve-kibris-baris-harekati-3552, 15.11.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Olgun Yılmaz, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nden NATO’ya katılma planı, https://www.defenceturk.net/guney-kibris-rum-yonetiminden-natoya-katilma-plani, 25.11.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
Soyalp Tamçelik, GKRY’nin NATO’ya alınma çabası bölge için ne anlama geliyor?, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gkrynin-nato-ya-alinma-cabasi-bolge-icin-ne-anlama-geliyor/3418795, 09.12.2024, (Erişim Tarihi: 14.12.2024).
UK-Cyprus joint statement, https://www.gov.uk/government/publications/uk-cyprus-joint-statement, 17.12.2024, (Erişim Tarihi: 18.12.2024).
Fotoğraf: Anadolu Ajansı
