Zeynep Gizem Özpınar
TUDPAM Uzmanı
19 Mayıs 2024’te, İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Reisi ve beraberindeki heyeti taşıyan helikopter, İran’ın Doğu Azerbaycan Eyaleti’nde sert iniş yaparak kayboldu. Helikopterde, Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Eyaleti Valisi Malek Rahmati ve Dini Lider Ayetullah Muhammed Ali Ale-Haşem gibi önemli isimler de bulunuyordu. Kazadan önce Cumhurbaşkanı Reisi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Qiz Qalasi barajının açılışını yapmıştı. İki lider, İran ve Azerbaycan’ın ortak projesi olan bu barajın açılışında bir araya gelmiş ve ortak açıklamalarda bulunmuştu.
İlk haberlerde helikopterin Jolfa kenti yakınlarında düştüğü belirtilirken, daha sonra Uzi köyü yakınlarında olduğu bildirildi ve kazanın Dizmar Koruma Alanı’ndaki ani kötü hava koşulları nedeniyle meydana geldiği açıklandı. Kazanın ardından başlatılan arama kurtarma çalışmalarında şiddetli yağmur, sis ve rüzgâr gibi kötü hava koşulları nedeniyle büyük zorluklarla karşılaşıldı. İran hükûmeti, bölgeye çok sayıda kurtarma ekibi, ambulans ve drone gönderdi. İran Kızılay’ı yetkilisi çalışmaların havadan yapılamadığı için 40 arama timinin karadan arama çalışmalarında bulunduğunu belirtti. Cumhurbaşkanı Reisi’nin kazası, İran’da ve uluslararası arenada büyük yankı uyandırdı. Avrupa Komisyonu, Copernicus uydu haritalama sistemini arama çalışmalarına destek sağlamak üzere devreye sokarken, bölge devletleri de İran’a yardım tekliflerinde bulundu.
Sert hava ve zorlu çevre koşulları sebebiyle Reisi’nin helikopterine ulaşılamayınca, İran makamları Türkiye’den arama-kurtarma çalışmaları için destek talep etti. Bunun üzerine T.C. Millî Savunma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, “İran makamlarınca Dışişleri Bakanlığımız aracılığıyla yapılan talebe istinaden İran Cumhurbaşkanı ve heyetinin kaza kırıma uğrayan helikopterinin arama kurtarma faaliyetlerine katılmak üzere bir Akıncı İHA ve bir gece görüş kabiliyetli Cougar tipi helikopter görevlendirilmiştir.” ifadelerine yer verildi. Akıncı TİHA (Taarruzi İnsansız Hava Aracı) bölgeye sevk edilirken, Cougar tipi helikopter ise iklim şartları elverdiği zaman bölgeye intikal edeceği belirtildi.
Türkiye’den yardım talebinin ardından AFAD ekiplerinin de bölgeye gönderilmesi kararı alındı ve AFAD’ın resmi X sosyal medya hesabından, “İran’da bugün, İran-Nahçıvan sınırında İran Cumhurbaşkanı Sn. İbrahim Reisi’yi taşıyan helikopterin kaza yaptığı bilgisi alınmıştır. İran Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla ülkemizden gece görüşlü arama kurtarma helikopteri talep etmiştir. Van ve Erzurum AFAD il müdürlüklerimizden 32 dağcı arama kurtarma personeli ile 6 araç bölgeye intikal etmek üzere yola çıkmıştır. Ayrıca Ankara, Diyarbakır ve Konya’dan 15’er kişilik dağcı arama kurtarma personelimiz teyakkuz halindedir. Gelişmeleri takip ediyoruz.” açıklaması yapıldı. Diğer Bir açıklama ise T.C. Dışişleri Bakanlığı’ndan geldi. Bakanlık açıklamasında, “İran’da bugün (19 Mayıs) yaşanan helikopter kazasıyla ilgili gelişmeleri üzüntüyle takip ediyoruz. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın da aralarında bulunduğu İranlı yetkililerin güvende ve sağlıklı olmalarını temenni ediyor, kardeş İran halkına geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz. Arama kurtarma faaliyetlerine her türlü desteğin sağlanması için harekete geçilmiştir.” ifadelerine yer verdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ise kazaya ilişkin resmi X sosyal medya hesabından, “İran Cumhurbaşkanı, kardeşim Sayın İbrahim Reisi ve heyetinin bir helikopter kazası geçirmiş olması bizleri derinden üzmüştür. Türkiye Cumhuriyeti olarak İran makamlarıyla tam irtibat ve koordinasyon halinde hadiseyi yakından takip ettiğimizi ve gereken her türlü desteği vermeye hazır olduğumuzu ifade etmek istiyorum. Komşumuz, dost ve kardeş İran halkına ve hükümetine milletim adına geçmiş olsun dileklerimi iletiyor. Sayın Reisi ve heyetinden bir an önce iyi haberler almayı umuyorum.” açıklamasını yapmıştı.
Türkiye ve İran arasındaki iş birliğiyle gerçekleştirilen arama faaliyetlerinde, helikopter kazasının enkazını bulmak için Akıncı İHA kullanıldı. İHA, olası enkaz bölgesindeki ısı kaynağını tespit ederek koordinatları İran yetkilileriyle paylaştı. İran Kızılayı, elde edilen bilgiler doğrultusunda enkazı bulduğunu duyurdu. Ancak, İran devlet televizyonu enkaz bölgesinde yaşam belirtisi olmadığını rapor etti.
İran basınında yer alan haberlere göre, sabah saatlerinde enkazına ulaşılan helikopter tamamen yanmış halde bulundu. Düşen helikopterin ABD yapımı olduğu ve içinde İran Cumhurbaşkanı Reisi ile Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Valisi Malik Rahmeti ve Tebriz Cuma İmamı Muhammed Ali Al Haşim’in de bulunduğu toplam 9 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan X sosyal medya hesabından, “Geçirdiği helikopter kazasında maalesef vefat ettiğini öğrendiğimiz, değerli mevkidaşım, kardeşim, İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın İbrahim Reisi’ye Cenab-ı Allah’tan rahmet niyaz ediyorum. Merhum Reisi ile aynı helikopterde hayatını kaybeden İran Dışişleri Bakanı ve diğer kişilere de Allah’tan rahmet diliyorum. Başta İran İslam Cumhuriyeti’nin Dinî Lideri Sayın Ali Hamaney olmak üzere, dost ve kardeş İran halkına, hükûmetine, Sayın Reisi’nin ve diğer merhumların ailelerine en derin taziyelerimi iletiyorum. Görevde olduğu süre boyunca İran halkının ve bölgemizin huzuru için verdiği çabalara bizzat şahitlik eden bir mevkidaşı olarak, Sayın Reisi’yi saygıyla ve minnetle yâd ediyorum. Türkiye olarak pek çok kez olduğu gibi bu zor ve müessif günlerinde de komşumuz İran’ın yanında olacağız.” açıklamasını yaptı. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan başta olmak üzere diğer üst düzey yetkilerde İran için taziye mesajları yayınladı.
Arama-kurtarma çalışmaları için bölgeye giden Akıncı İHA dünya kamuoyu tarafından büyük bir dikkatle takip edildi. FlightRadar24 uygulamasına göre, 200 bini aşkın kişi, Akıncı İHA’nın İran semalarındaki dairesel hareketlerini takip etti. Helikopterin konumunu bulan Akıncı İHA, Van Gölü üzerinden geçerken ise Ayyıldız çizdi. Konuya ilişkin yaptığı açıklamada Baykar Yönetim Kurulu Başkanı ve Teknoloji Lideri Selçuk Bayraktar, “Anayurduna hoş geldin Bayraktar Akıncı. İran halkına tekrar geçmiş olsun dileklerimi sunuyorum.” ifadelerine yer verdi.
Sonuç olarak, bu kaza İran’ın siyasi istikrarı üzerinde ciddi etkileri olabilecek bir kriz olarak değerlendiriliyor. İran’da 2025’te yapılması planlanan başkanlık seçimleri öncesinde yaşanan bu olay, ülkede siyasi dengeleri de etkileyebilir. İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Muhammed Mokhber, Reisi’nin yokluğunda geçici olarak görev alacak kişi olarak belirlendi. İran Anayasası’nın 131. maddesine göre, Cumhurbaşkanının vefatı veya görev yapamaz hale gelmesi durumunda, 50 gün içinde yeni bir seçim yapılması gerekiyor. Muhammed Mokhber’in geçici olarak Cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmesi, yeni liderlik arayışlarını hızlandıracak ve muhtemelen siyasi rekabeti artıracak.
Kazanın nedenleri ve sonuçları hakkında belirsizlikler sürerken, olayın yönetimi ve sonuçlarının hafifletilmesi için alınacak önlemler büyük önem taşıyor. İran’ın bu krizden nasıl çıkacağı, ülkenin siyasi geleceğini de etkileyecek gibi gözüküyor. Kazanın suikast olup olmadığına dair spekülasyonlar, ülkede var olan güvensizlik ortamını daha da derinleştirebilir ve iç ve dış politika çalkantılı süreçler geçiren İran büyük bir istikrarsızlık ve belirsizlikler silsilesine sürüklenebilir.
Türkiye’nin, İran’ın yardım talebine hızlıca yanıt vererek Akıncı İHA ve arama-kurtarma ekipleri göndermesi ise iki ülke arasındaki ilişkileri pekiştirebilir. Akıncı İHA’nın helikopter enkazını tespit etmesi, Türkiye’nin teknolojik yetkinliğini ve uluslararası iş birliğindeki etkin rolünü bir kez daha gözler önüne serdi. Bu yardımlar, Türkiye ile İran arasındaki diplomatik ve dostane ilişkilerin güçlenmesine katkı sağlayabilir. Ancak, İran’daki iç karışıklıklar ve istikrarsızlıklar, bölgedeki dengeleri değiştirebilir ve Türkiye-İran ilişkilerini de etkileyebilir.
Kaynakça
Iran helicopter crash live news: President Raisi, FM on missing aircraft, https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/5/19/iran-helicopter-accident-live-president-fm-on-missing-aircraft?update=2911200, 19.05.2024, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
Ozan Akarsu, İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin düşen Bell 412 helikopteri hakkında bilgiler ortaya çıktı!, https://www.savunmatr.com/iran-cumhurbaskani-reisinin-dusen-bell-412-helikopteri-hakkinda-bilgiler-ortaya-cikti/, 20.05.2024, (Erişim Tarihi: 20.05.2024).
President Raisi’s helicopter crashes in Iran: What we know so far, https://www.aljazeera.com/news/2024/5/19/president-raisis-helicopter-crashed-in-iran-what-we-know-so-far¸19.05.2024, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
Reisi’nin helikopter enkazını bulan Akıncı İHA Van Gölü üzerinde Türk bayrağı çizdi, https://sanayigazetesi.com.tr/reisinin-helikopter-enkazini-bulan-akinci-iha-van-golu-uzerinde-turk-bayragi-cizdi/, 20.05.2024, (Erişim Tarihi: 20.05.2024).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, No: 88, 19 Mayıs 2024, İran’da Yaşanan Helikopter Kazası Hk., https://www.mfa.gov.tr/no_-88_-iran-da-yasanan-helikopter-kazasi-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 19.05.2024).
