2024 yılının nisan ayında Rosatom Genel Müdürü Alexey Likhachev, Mersin’deki Akkuyu Nükleer Güç Santrali sahasını ziyaret etti. Bu ziyaret, santrale enerji üretiminde kullanılacak “taze nükleer yakıt”ın getirilmesinin hemen ardından gerçekleşti. Yakıtın Akkuyu NGS sahasına ulaştırılmasıyla tesis, “nükleer santral” statüsüne kavuştu ve teknik olarak açıldı. Santralin enerji üretimi için test aşamalarına geçileceği duyuruldu. Rusya Atom Enerjisi Kurumu (Rosatom) tarafından “Yap-İşlet-Sahip Ol” modeliyle inşa edilen Akkuyu NGS, iki ülke arasındaki stratejik iş birliğinin önemli bir parçası. Tesisin açılış törenine Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin video konferans yoluyla katılırken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da sağlık sorunları nedeniyle açılışa video konferans ile katıldı. Bu proje, Türkiye’nin nükleer enerji alanındaki ilk büyük yatırımı ve enerji güvenliği stratejisinin önemli bir ayağı olarak öne çıkıyor.
Eylül 2024’te Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‘nın yaptığı açıklamaya göre Nükleer Teknik Destek Anonim Şirketi (NÜTED), Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nde edindiği tecrübeleri Macaristan’a taşıdı. Macaristan’da devam eden PAKS-II Nükleer Santral Projesi’nde imalat denetim hizmeti sağlayacak olan NÜTED, Macar tarafıyla yeni sözleşmeler için de görüşmelere başladı. Akkuyu’dan elde edilen kazanımları uluslararası geçerliliği olan sertifikalarla güçlendiren NÜTED, bu projede önemli bir rol üstlenerek imalat denetimi sağlayacak. Ayrıca Macaristan’daki santral ile daha kapsamlı hizmetlere yönelik görüşmeler de devam ediyor. Bu sözleşme, Türkiye’nin nükleer alandaki ilk hizmet ihracatı olma özelliği taşırken Türk mühendislerinin nükleer alandaki yetkinliğini de gözler önüne seriyor.
NÜTED, 2020 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) tarafından kuruldu. Türkiye’nin nükleer alandaki ilk teknik destek şirketi olan NÜTED; nükleer alanda ihtiyaç duyulan teknik destek, analiz, danışmanlık, denetim, eğitim ve sertifikalandırma gibi çeşitli hizmetler sunuyor. Ayrıca Akkuyu NGS’de de saha, inşaat, imalat ve işletmeye alma süreçlerinde denetim, gözetim, değerlendirme, eğitim ve mühendislik hizmetleri yürütmekte. Bu gelişmeler, Türkiye’nin nükleer enerji alanındaki uluslararası iş birliklerini güçlendirme çabalarını ve mühendislik yeteneklerini ön plana çıkarmaktadır.
2024 yılının ağustos ayından itibaren Türkiye’nin Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ndeki (NATO) müttefiki Almanya’nın savunma sanayi ve enerji alanında Türkiye’ye üstü kapalı ambargo uyguladığı öne sürülmektedir. Bu ambargoların sonuncusu, Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin kurulumunda kullanılacak parçaların gümrükte bekletilmesiyle ilgili yaşanan sorunlardır. Geçtiğimiz yıl temmuz ayında bir Alman şirketi tarafından üretilen 400 kilovoltluk gerilim ekipmanının Türkiye’ye sevk edilmesi gecikmiş durumda. Akkuyu Nükleer AŞ İnşaat ve Üretim Organizasyonu Direktörü Denis Sezemin, bu ekipmanın gümrükte bir yıldır beklediğini ve Türkiye ile Almanya arasında yapılan girişimlerin sonuç vermediğini ifade etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, NATO liderler zirvesinde Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile yaptığı görüşmede bu konuyu gündeme getirdi. Erdoğan, Almanya’nın türbinlerin gümrükte bekletilmesinin kendilerini rahatsız ettiğini ve bu sorunun çözülmesi gerektiğini vurguladı. Ayrıca Türkiye’nin Eurofighter Typhoon uçak alım talebi ve fırkateynler için gerekli makinelerin temininde yaşanan sıkıntılara da değindi.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kaynakları, Akkuyu‘da kullanılacak türbinlerin paralarının ödendiğini ancak parçaların Almanya gümrüğünde beklediğini belirtti. Almanya’nın Türkiye’ye yönelik resmi bir ambargo kararı olmamakla birlikte, parçaların gönderilmesine ilişkin gelişme yaşanmaması dikkat çekiyor. Almanya’nın Türkiye’ye yönelik ambargoları daha önce de çeşitli şekillerde ortaya çıkmıştı. Örneğin, Türk denizaltılarının parçalarının satışına engel olunmuş ve Türkiye’nin almak istediği silahlar konusunda da zorluklar yaşanmıştır. Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin inşaat çalışmaları tüm bu engellemelere rağmen devam ediyor. Son olarak, üçüncü ünitenin pompa istasyonunun temel plakasının betonlama işlemi tamamlandı. Akkuyu NGS, tam kapasite devreye girdiğinde Türkiye’nin elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 10’unu karşılaması bekleniyor. Türkiye, 2050 yılına kadar nükleer enerjide 20 GW kapasiteye ulaşmayı hedefliyor. Almanya’nın ambargosunun devam etmesi durumunda santral için gerekli eksik parçaların temin edilmesi amacıyla alternatif tedarik kaynakları araştırılmakta. Bu bağlamda, Çin’e sipariş verildiği ve Almanya’nın yaptırımlarına karşılık olarak eksik parçaların Çin‘den temin edilmesi için hazırlıkların yapıldığı bilgisi verilmiştir.
Siemens Energy, Akkuyu Nükleer Güç Santrali için gerekli ekipmanların uzun süre önce teslim edildiğini belirtmesine rağmen yaklaşık bir yıldır bazı teslimatların gerçekleştirilemediğini ve bunun sebebinin gerekli ihracat ve gümrük izinlerinin verilmemesi olduğunu açıkladı. Şirket sözcüsü, ihracat kurallarına uymak zorunda olduklarını ifade ederek bu durumun Almanya’nın Federal Ekonomi ve İklim Koruma Bakanlığı’nın kontrolünde olduğunu vurguladı. Almanya’da, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının ardından Rusya ile bağlantılı ihracatlar sıkı denetim altına alındı. Siemens Energy, DW Türkçe’nin ekipman teslimatlarıyla ilgili detaylı sorularına cevap vermekten kaçındı; yalnızca santralin güvenliğini ve tedarikçi olarak ne tür bilgilere ulaşabildiklerini belirtti. Enerji Bakanı Bayraktar, Akkuyu’daki ilk reaktörün inşaatının yüzde 90 oranında tamamlandığını belirtti ve Siemens Energy’yi gecikmeden sorumlu tuttu. Bayraktar, bu konuda bir bedel ödenmesi gerektiğini ve Türkiye’nin bu duruma zarar gördüğünü vurguladı. Ayrıca Almanya’nın Rusya ile ticari ilişkileri bulunan diğer ülkelerle de benzer bir tutum sergilemesi gerektiğine dikkat çekti.
Türkiye, 2010 yılında Rusya ile yaptığı anlaşma gereği Akkuyu’da üretilecek elektriğin yüzde 50’sini belirli bir fiyat üzerinden almayı taahhüt etti. Proje için toplam 35,2 milyar dolar ödenecek ve bu durum, Türkiye’nin nükleer enerji politikasının önemli bir parçası olarak görülüyor. Türkiye’nin nükleer atıkların bertarafını da üstlendiği, çıkartılan plütonyumun Rusya’da kalacağı bilgisi de dikkat çekiyor. Bakan Bayraktar, Rusya’nın Rosatom şirketinin Siemens Energy’nin yerine alternatif tedarik kaynakları araştırdığını ve Çin’e sipariş verdiklerini belirtti. Bu durum, Siemens Energy’nin teslimatlarının gecikmesinin ardından ortaya çıkan bir çözüm yolu olarak görülüyor. Rosatom’un Genel Direktörü Likhachev, Akkuyu’daki gecikmelerin arkasında Amerikalıların olduğunu iddia ederek projenin finansmanı için gerekli paranın engellendiğini dile getirmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, temmuz ayında gerçekleşen NATO zirvesinde Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile yaptığı görüşmede Akkuyu’da yaşanan sorunları ve Siemens’in yükümlülüklerini gündeme getirmişti. Bu durum, Türkiye-Almanya ilişkileri açısından oldukça hassas bir konu hâline gelmiş durumda.
Kaynakça
Sputnik, Almanya’dan Türkiye’ye örtülü yaptırım: Akkuyu NGS’nin türbinleri Alman gümrüğünde bekliyor, https://anlatilaninotesi.com.tr/20240806/almanyadan-turkiyeye-ortulu-yaptirim-akkuyu-ngsnin-turbinleri-alman-gumrugunde-bekliyor-1086545042.html, Erişim Tarihi: 30.09.2024
Anadolu Ajansı Türkiye İlk Nükleer Hizmet İhracatını Yaptı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-ilk-nukleer-hizmet-ihracini-yapti/3344580, Erişim Tarihi: 30.09.2024
BBC, Akkuyu Nükleer Güç Santrali açıldı: Tesis, Türkiye ve Rusya için neden önemli?, https://www.bbc.com/turkce/articles/cmmeldey0qeo, Erişim Tarihi: 30.09.2024
Gazete Anadolu, Rosatom Genel Müdürü Likhachev, Akkuyu NGS sahasını ziyaret etti, https://www.gazeteanadolu.com/rosatom-genel-muduru-likhachev-akkuyu-ngs-sahasini-ziyaret-etti/74890/, Erişim Tarihi: 30.09.2024
Serbestiyet, Siemens: Akkuyu için Alman hükümetinden ihracata izin yok, https://serbestiyet.com/featured/siemens-akkuyu-icin-alman-hukumetinden-ihracata-izin-yok-181545/, Erişim Tarihi: 30.09.2024
