Zeynep Gizem Özpınar
Bölge Çalışmaları Uzmanı
Türkiye-Irak arasındaki ilişkiler, PKK terör örgütünün varlığı nedeniyle karmaşık ve hassas bir şekilde seyretmektedir. PKK, Türkiye’nin ulusal güvenliğine ciddi bir tehdit oluştururken, aynı zamanda Irak’ın egemenliğini ve istikrarını da tehlikeye atmaktadır. 1990’lı yılların sonu ve 2000’li yılların başında PKK, Irak’ın kuzeyindeki dağlık bölgeleri üs olarak kullanarak Türkiye’ye karşı saldırılar düzenlemesi, sınır bölgelerinde güvenlik tehdidi oluşturmuştur.
Türkiye, PKK’nın Irak topraklarında güvenli bir şekilde barınmasına ve operasyonlarını düzenlemesine izin verilmesini eleştirmiştir. Bu durum, Türkiye ile Irak arasındaki ilişkilerde gerilimlere sebebiyet vermiştir. Ancak zaman içerisinde Irak hükûmeti, PKK’nın varlığını kabul ederek örgüte karşı daha etkin önlemler almış ve Türkiye ile iş birliği yapmıştır. Özellikle 2019 yılında, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Irak’ın kuzeyine düzenlediği operasyonlar, Irak’ın PKK’ya karşı tutumunda bir değişiklik olduğunu göstermiştir. 2020 ve sonrasında iki ülke arasındaki diplomatik görüşmelerde kısmi bir durgunluk olsa da 2022 yılının bitimine doğru ve 2023 itibariyle Irak ve Türkiye hayli yoğun diplomatik görüşmeler gerçekleştirmeye başlamıştır.
19 Aralık 2023 tarihinde Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin ve Irak Savunma Bakanı Sabit Bişar ile aralarında üst düzey yetkililerin bulunduğu bir heyet Türkiye’ye gelmiş ve ikili ilişkiler terörle mücadele ve güvenlik hususları başta olmak üzere ayrıntılı şekilde değerlendirilmiştir. Görüşme sonunda Türkiye-Irak dışişleri tarafından ortak bir bildiri metni yayınlanmış ve bildiride ilk kez yazılı şekilde, Irak tarafından PKK tehdidi kayda geçirilmiştir.
Türkiye tarafından Irak’ın parçalı siyasi durumu, Irak güvenlik birimlerinin kapasite noksanlığı, Türkiye’nin istediği iş birliğini zorlaştıran faktörler arasında yer almaktadır. Bu duruma karşı ise Türkiye, Irak’a “Ortak Harekât Merkezi” teklifinde bulunmuş ve bu merkez vasıtasıyla Irak güvenlik birimlerinin TSK operasyonlarına kendi kapasiteleri oranında katılım sağlayabileceklerini belirtmiştir. Bakan Güler, bu teklife Irak’ın olumlu baktığını lakin somut bir adım atılamadığının altını çizmiş, “Sayın Cumhurbaşkanımızın çizdikleri çerçeve doğrultusunda bu yaz Irak sınırımızı güvence altına alacak çemberi tamamlayarak terör meselesini sorun olmaktan çıkaracağız.” açıklamasını yapmıştır. Ayrıca Bakan Güler, Irak içerisinde 30-40 kilometre derinliğine kadar uzanan “Güvenlik Koridoru” oluşturulacağını ve bu konunun Bağdat’ta yapılacak toplantılarda tekrar gündeme geleceğini söylemiştir. Türkiye’nin asıl istediği PKK ile mücadelede daha çok iş birliği ve katılım sağlayacak bir yapı meydana getirmektir.
1-3 Mart 2024 tarihinde gerçekleşen III. Antalya Diplomasi Forumu’nda AA muhabirine konuşan Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin, aralık ayında Türkiye-Irak arasında yapılan toplantıda PKK ve güvenlik problemleri üzerine konuşulduğunu ve iki bildiri metninin sonraki toplantı için hazırlanmasında mutabık kaldıklarını dile getirmiş, “Irak tarafı güvenlik, sınır güvenliği ve iki ülke arasındaki ilişkilerin güvenliğiyle ilgili belgeyi şimdiden hazırladı. Gelecek ay Bağdat’ta buluşmayı, bu belgeleri tartışabilmeyi ve bu iki belgeye dayanarak bir plan geliştirmeyi ümit ediyoruz.” açıklamasını yapmıştır. Ayrıca Fuad Hüseyin, “PKK’nın Türkiye’de sorun olduğu doğru ama Irak için de sorun.” diyerek PKK sorununda ciddi gelişmeler olacağının sinyalini vermiştir.
Bu bağlamda bahsi geçen toplantı 14 Mart 2024 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile Irak Cumhuriyeti Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin beraberlerindeki heyetlerle Bağdat’ta gerçekleşmiştir. 19 Aralık 2023 tarihinde Ankara’da gerçekleşen ve devam niteliğinde olan bu toplantıda ikili ilişkilerdeki zorluklar ve bölgesel gelişmeler karşısında sergilenecek ortak tutum üzerine istişarelerde bulunulmuştur. Ramazan ayının bitiminden sonra Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Irak’ı ziyaret etmeyi planladığı ve bu ziyaretin olumlu geçmesi için büyük çaba gösterileceği belirtilmiştir.
Türkiye-Irak “Güvenlik Mekanizması Görüşmesi”nin ardından yayımlanan ortak sonuç bildirisinde;
“Görüşmelerde iki ülke arasındaki ilişkilerin çeşitli alanlarında yapısal bir çerçeve oluşturmak ve bu doğrultuda düzenli temas mekanizmaları kurmak amacıyla bir mutabakat zaptı üzerinde çalışmaların yoğunlaştırılmasına karar verilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti ve Irak Cumhuriyeti, ilişkilere stratejik bir çerçeve oluşturulması amacıyla hazırlayacakları bu metin ile iki ülkenin yetkilileri eş güdümlü, düzenli aralıklarla ve sonuç odaklı bir yaklaşımla çalışmayı kabul etmişlerdir.
Bu çerçevede, terörle mücadele, ticaret, tarım, enerji, su, sağlık ve ulaştırma alanlarında özel olarak çalışacak ortak daimî komitelerin kurulması kararlaştırılmıştır.
Görüşmelerde, her iki tarafın da Irak’ın siyasi birliğine, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne verdiği önem vurgulanmıştır. Taraflar ayrıca, PKK’nın Türkiye ve Irak için güvenlik tehdidi teşkil ettiğini vurgulamış ve bu örgütün Irak topraklarında varlığının Irak Anayasası’nı ihlal ettiğini belirtmişlerdir. Türkiye, PKK’nın Irak’ta yasaklanmış bir örgüt olarak kabul edilmesinden memnuniyet duymuştur. Taraflar Türkiye’ye karşı saldırı düzenleyen örgüt ve uzantılarına karşı alınması gereken önlemleri tartışmışlardır.
Taraflar, Gazze’deki ciddi insan hakları ihlalleri ve bölgedeki diğer sınamalar konusunda görüş alışverişinde bulunmuş ve Filistin davasına verdiği destek konusundaki kararlılıklarını vurgulamışlardır.
Taraflar belirlenen temas mekanizmaları çerçevesinde görüşmelerin düzenli ve kesintisiz bir şekilde sürdürülmesi konusunda anlaşmışlardır.”
Türkiye ve Irak arasındaki son görüşmenin ortak sonuç bildirisi, iki ülke arasındaki ilişkilerin geleceğine yönelik önemli ipuçları sunmaktadır. Bu bildiri hem mevcut iş birliğinin hem de gelecekteki adımların çerçevesini çizen belirgin bir yol haritası sağlamaktadır. Öncelikle, Türkiye ve Irak’ın ilişkilerinde yapısal bir çerçeve oluşturulması ve düzenli temas mekanizmalarının kurulması kararı, iki ülkenin ilişkilerini daha organize ve sistematik hale getirmeye yönelik bir adımdır. Bu, gelecekte daha sıkı ve etkili bir iş birliğinin zeminini hazırlayabilir. Özellikle terörle mücadele, ticaret, tarım, enerji, su, sağlık ve ulaştırma gibi alanlarda özel olarak çalışacak ortak daimî komitelerin kurulması kararı, iki ülkenin stratejik ortaklığını pekiştirebilecek ve iş birliğini daha somut seviyeye taşıyabilecek bir adımdır. Bildiride PKK’nın Türkiye ve Irak için bir güvenlik tehdidi olduğu ve bu örgütün Irak topraklarında varlığının Irak’ın egemenliğini ihlal ettiği vurgulanmıştır. Bu durum, iki ülke arasındaki güvenlik iş birliğinin artması gerekliliğini ortaya koymaktadır. PKK’ya karşı ortak bir mücadele stratejisinin benimsenmesi, bölgedeki istikrarın artırılması ve terör tehdidinin bertaraf edilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Gazze’deki insan hakları ihlallerine ilişkin vurgu ve Filistin davasına verilen destek de Türkiye ve Irak’ın bölgesel meselelere yönelik ortak bir perspektifi paylaştığını göstermektedir. Bu durum, iki ülke arasındaki siyasi ve insani dayanışmanın güçlenmesine katkı sağlayabilir. Belirlenen temas mekanizmaları çerçevesinde düzenli ve kesintisiz görüşmelerin sürdürülmesi kararı, iki ülke arasındaki iletişimin sürekliliğini sağlayacak ve karşılıklı çıkarların daha iyi korunmasına yardımcı olacaktır.
Sonuç olarak Türkiye’nin PKK’ya karşı yürüttüğü mücadele, sadece kendi ulusal güvenliği açısından değil aynı zamanda Irak’ın egemenliği ve istikrarı açısından da kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, Türkiye’nin PKK’ya karşı operasyonlarını Irak ile iş birliği içinde yürütmesi bölgedeki güvenliği sağlama açısından önemli bir adımdır. Irak hükümetinin PKK’nın varlığını kabul ederek örgüte karşı daha etkin önlemler alması, Türkiye-Irak ilişkilerinde olumlu bir gelişmedir. Ancak PKK’nın varlığına karşı ortak bir mücadele stratejisinin benimsenmesi ve bu konuda daha fazla iş birliğinin sağlanması gerekmektedir. PKK’nın varlığı, sadece Türkiye ve Irak arasındaki ilişkileri değil aynı zamanda bölgesel istikrarı da derinden etkilemektedir. Bu nedenle PKK sorununun çözümü, bölgedeki barış ve istikrarın sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Türkiye ve Irak’ın PKK ile mücadelede daha fazla iş birliği yapması ve bölgedeki diğer aktörlerle de koordinasyon içinde hareket etmesi gerekmektedir. Yalnızca ortak çıkarlar etrafında şekillenen sağlam ve sürdürülebilir bir iş birliği, bölgesel istikrarın ve refahın artırılmasına önemli katkılar sağlayabilir. Türkiye’nin gayesi Irak ile ilişkilerini stratejik bir çerçeveye yerleştirmek ve PKK problemini ortak tedbirlerle çözüme kavuşturmaktır. Lakin bu durumun sahada ne denli somut çıktıları olacağı ileride daha net anlaşılacaktır.
Kaynakça
Irak, PKK’nın faaliyetlerini yasakladı: Karar ne anlama geliyor, ortak mücadele nasıl yürütülecek?, https://www.bbc.com/turkce/articles/cmjml1lpdveo, 15.03.2024, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
Mehmet Alaca, Mustafa Deveci, Irak Dışişleri Bakanı Hüseyin: PKK, Irak için de sorun, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/irak-disisleri-bakani-huseyin-pkk-irak-icin-de-sorun/3152752, 01.03.2024, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Türkiye – Irak Siyasi İlişkileri, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-irak-siyasi-iliskileri.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Arasında Gerçekleştirilen Güvenlik Mekanizması Görüşmesine İlişkin Ortak Sonuç Bildirisi, 14 Mart 2024, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti-ile-irak-cumhuriyeti-arasinda-gerceklestirilen-guvenlik-mekanizmasi-gorusmesine-iliskin-ortak-sonuc-bildirisi.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı, Millî Savunma Bakanı Yaşar Güler, Gazetecilerin Gündeme Dair Sorularını Cevapladı, https://www.msb.gov.tr/SlaytHaber/582b3f5a319c474997fb6fea1b9c3f4f, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
Türkiye, Kuzey Irak’ta yeni bir sınır ötesi harekata mı hazırlanıyor?, https://www.bbc.com/turkce/articles/c06l3n60ypmo, 14.03.2024, (Erişim Tarihi: 15.03.2024).
