TUDPAM Araştırma Asistanı
Giriş
14 Mayıs 2023 tarihinde gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri, gergin ve heyecanlı atmosferi dolayısıyla gündeme hâkim olmuştur. Eşzamanlı olarak Gagavuzya’da da Başkanlık seçimi gerçekleştirilmiştir. Ancak Türkiye için son derece öneme sahip cumhurbaşkanlığı seçimi Gagavuzya seçimlerini geride bırakmıştır. Ne yazık ki günümüzde hak ettiği önemi göremeyen Gagavuzya’da kazanan ise Rus yanlısı aday olmuştur.
Gagavuzya ve Gagavuzlar
Gagavuzlar Oğuzların en batıdaki temsilcisidir. Bulundukları bölgede varoluşları köklü bir geçmişe dayanmaktadır. Gagavuzlar ilk olarak milattan önceki göçler yoluyla bölgeye yerleşmiş sonrasında buraya göç eden Avarlar ve Peçeneklerle birlikte olmuşlardır. Selçuklu dönemi göçleri ve Osmanlı döneminde gerçekleştirilen iskân politikaları sayesinde Gagavuzların Balkanlarda varlığı kuvvetlenmiştir.
Başta Bulgaristan, Yunanistan olmak üzere doğu balkanlarda Gagavuzlara rastlanmaktadır. Bulgarlar, Gagavuzların Osmanlı döneminde Türkleştirilen Bulgar; Yunanlar da Türkleştirilmiş Yunan olduğu görüşünü savunmaktadır. Ancak Osmanlı Devletinin hiçbir zaman asimilasyona gitmediği göz önünde bulundurulduğunda söylenenlerin doğruluğu kanıtlanamaz. Gagavuzların kim olduğu konusu hakkında pek çok farklı görüş öne dürülmüş ancak Oğuz Türkü oldukları görüşü genel olarak kabul edilmiştir.
Gagavuz Türkleri ve Türkiye Türkleri arasında sosyal, kültürel, pek çok ortak nokta, ortak değerler, gelenek-görenekler mevcuttur. En dikkat çekici özellik ise dildir. Gagavuz Türkçesi Türkiye Türkçesine büyük ölçüde benzemektedir. Türkiye Türkçesinin Balkan ağzı özelliklerini taşımaktadır. Türk dünyasından farklı inanç sistemi içerisinde bulunması Gagavuzları yalnızlaştıran etmenlerden biridir. Ortodoks Hristiyan olan Gagavuzlar, Müslüman Türklerle hemen hemen aynı dini geleneklere de sahiptir. İnanç sistemi farklı olsa da bu koşullar tek millet olunduğunu kanıtlayabilir niteliktedir.
Türkiye-Gagavuzya İlişkileri Çerçevesinde Gagavuzya Başkanlık Seçimleri
Moldova’nın SSCB’den ayrılması sonrasında Türkiye -Moldova ilişkileri Gagavuzya temelinde gelişmiştir. Gagavuzya’nın özerkliğinin temelleri de yine Türkiye tarafından atılmıştır. Mevcut Başkan İrina Vlah bir röportajında Gagavuz özerk bölgesinin kurulduğu günden itibaren Türkiye tarafından desteklendiğini ve özerklik statüsü ile ilgili yasanın da merhum Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel sayesinde onaylandığını vurgulamıştır. Moldova-Gagavuzya-Türkiye üçgeninde iyi ilişkiler kurulmaya devam edilmektedir. Türkiye Gagavuzya’nın kuruluşundan bu yana ilişkilerini koparmamıştır.
2023 yılı itibariyle mevcut Gagavuz Yeri Başkanı İrina Vlah’ın görev süresi sona ermiş, 30 Nisan 2023 tarihine yapılan seçimler ikinci tura kalmıştır. İkinci turda yarışan iki aday Grigori Uzun ve Yevgenia Gutsul olmuştur. İkinci tur galibiyetini alıp Başkan olmaya hak kazanan aday ise Yevgenia Gutsul. Gutsul, yaptığı açıklamada, seçmenine minnettar olduğunu belirterek “Bu, tüm Gagauz Özerk Yeri’nin zaferi ve bölgenin hayaller diyarına dönüşmesinin başlangıcıdır.” ifadesini kullanmıştır.
Vlah’ın yerine gelen Gutsul, Rus yanlısı olarak tanınan Şor Partisi’nin adayıdır. Rus muhalif gazeteciler ise Şor Partisi’nin arkasında Rusya’nın olduğunu ve Moldova hükümetine darbe amacı taşıdığını iddia etmektedir.
Mevcut Başkan Vlah ise Gutsul’un aksine Türk devletleri ile iyi ilişkilere girmeyi amaçlayan biri olarak bilinmektedir. Dünya ve Türk basınına verdiği röportajlarda Türkiye’nin desteğini her zaman yinelemektedir. Gagavuzya’nın en önemli sorunlarından biri olan su sorunu başta olmak üzere eğitim, sağlık gibi pek çok konuda özellikle de Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından desteklenmiştir. Dolayısıyla bugüne kadar hem Gagavuz hükumeti hem Gagavuz halkı Türkiye’ye karşı yoğun ilgi beslemektedir. Vlah, 27 Temmuz tarihinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Vahdettin Köşkü’nde basına kapalı gerçekleşen toplantısından sonra son olarak Mart 2023’te Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Genel Sekreteri Büyükelçi Kubanıçbek Ömüraliyev’i İstanbul’da ziyaret etmiş, Gagavuzya ve Türk Devletleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine dikkat çekmiştir.
Sonuç
Türk yanlısı bir hükümetten Rus yanlısı bir hükümete geçen Gagavuzya’da neler yaşanacağı ilişkilerin ne yönde seyredeceği ise zamanla görülecektir. Ancak Türk Devletlerinin yapması gereken yeni hükümetle ilişkileri sağlamlaştırmaya devam edip bir kenarda unutulmaya hazır bekleyen Gagavuz halkını dünyaya hatırlatmaktır. Aynı ama ayrı olduğumuz bu halkın dilini, kültürünü, varlığını korumak tüm Türk Devletlerinin görevidir.
Kaynakça
Kırım Haber Ajansı, Gagavuzya’da Başkanlık Seçimini Rus Yanlısı Aday Kazandı. Erişim: 15.05.2023 https://www.qha.com.tr/guncel/gagavuzya-da-baskanlik-secimini-rusya-yanlisi-aday-kazandi-472148
Manov, Atanas, Gagauzlar, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2022.
TRT Haber, Gagavuz Özerk Yeri’nde Başkanlık Seçimini Yevgenia Gutsul Kazandı. Erişim: 15.05.2023 https://www.trthaber.com/haber/dunya/gagauz-ozerk-yerinde-baskanlik-secimini-yevgeniya-gutsul-kazandi-767386.html
TRT Avaz, Moldova’ya bağlı Gagauz Özerk Yeri’nde başkanlık seçimini Yevgeniya Gutsul kazandı. Erişim: 15.05.2023 https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/moldovaya-bagli-gagauz-ozerk-yerinde-baskanlik-secimini-yevgeniya-gutsul-kazan/6461f5d401a30a4214fb2ef8
