Görkem Berk Gedikli
TUDPAM Araştırma Asistanı
Giriş
Türkiye Cumhuriyeti, enerjide dışa bağımlı bir ülkedir. Petrol ve doğal gaz ithalatı yıllık toplam enerji ihtiyacının yaklaşık %70’ini karşılamaktadır. Bu yüzden Türkiye’nin içinde bulunduğu durum enerji güvenliği açısından riskler barındırmaktadır.
2022 yılı enerji ithalatı verilerine göre Türkiye’nin enerji ithalatının yaklaşık yarısı Rusya’dan yapılırken Rusya’yı, İran, Azerbaycan ve Irak izlemektedir. Türkiye, enerji ithalatını düşürmek için yenilenebilir enerji kaynaklarını artırmak için adımlar atmaya devam etmektedir. Bu hedefler uzun vadeli planlama ve yatırım gerektirmektedir. Türkiye, yakın zamanda bozulan ilişkileri yeniden tahsis ettiği bazı ülkeler ile krizi fırsata çevirip ilişkileri geliştirerek “stratejik ortaklık” düzeyinde birtakım anlaşmalar imzalamıştır.
Değişen konjonktür ve öngörülemez durumların söz konusu olduğu, uluslararası güç dengesinin ve uluslararası sistemin yeniden tahsis edildiği 2023 yılında Türkiye, sadece Doğu ile Batı’yı bağlayan köprü olmak yerine, Rusya ile diyaloğunu artırarak İstanbul’da bir “Enerji Merkezi” oluşturma fikrini daha güçlü bir şekilde dile getirmektedir.
Rusya ile eşzamanlı olarak birden fazla uluslararası konuda diplomasi yürüten Türkiye, enerji konusunda da güçlü bir ortaklık yürütme fikrine, batılı ülkelerin aksine sıcak bakmaktadır. 24 Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna arasındaki savaş enerji maliyetlerini artırmasına rağmen, Rusya ve Türkiye arasındaki güçlü enerji ticaret bağları, iki ülke arasındaki ilişkilerin bu dönemden yara almadan ve güçlenerek devam etmesini sağlamıştır.
Türkiye’nin Enerji Yatırımları
Türkiye, enerji alanında çeşitli yatırımlar yapmaktadır. Türkiye’nin enerji yatırımları, kamu ve özel sektör tarafından koordineli bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Tüm bu yatırımlar, Türkiye’nin enerji güvenliğinin sağlanması, enerji sektöründeki rekabet gücünün artırılması ve Türkiye’nin uzun vadeli enerji dönüşüm sürecinin tamamlanması açısından Türk dış politikasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu kapsamda yapılan kısa, orta ve uzun vadeli yatırımlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
Kısa vadeli yatırımlar, hali hazırda mevcut olan enerji altyapısının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş sürecinin hızlandırılması üzerine yoğunlaşmış durumdadır. Aynı zamanda enerji verimliliğinin artırılması ve enerji güvenliğinin sağlanabilmesi için birçok yeni doğal gaz depolama tesisleri kurulmaktadır.
Orta vadeli yatırımlar ise, enerji arz güvenliğinin sağlanması ve enerji sektöründeki rekabet gücünün artırılması üzerinde durmaktadır. Türkiye 2035 yılına kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının payını toplam elektrik üretiminde %65’e çıkarmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda rüzgar, güneş, hidroelektrik ve jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapılmaktadır. Enerji verimliliğini artırmak ve hidrojen enerjisi üretimine odaklanmak da orta vadeli yatırımların başlıca hedeflerindendir.
Türkiye’nin uzun vadeli enerji yatırımları, nükleer enerjiden elektrik üretimine başlamak ve enerjideki yükse dışa bağımlılık oranını minimuma indirmek üzerine planlanmaktadır. Bu kapsamda inşa edilen Akkuyu Nükleer Santrali başta olmak üzere 2053 yılına kadar birçok nükleer santralinde yürürlüğe girmesi bekleniyor. Ayrıca iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında “Temiz Enerji” kullanımının artırılması Türkiye’nin uzun vadeli planları arasında yer almaktadır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türkiye Ulusal Enerji Planı çerçevesinde Türkiye’nin 2035 yılında, kurulu gücü içerisindeki yenilenebilir enerji payı hedefi olan %65’e ulaşılabilmesi için her yıl 3 GW güneş ve 1.5 GW rüzgar ile toplam 5 GW deniz üstü rüzgar enerjisi santrali yapılmasının gerekli olduğu açıklamıştır.
2022 yılında Türkiye’nin enerji ithalatı 2021 yılına göre %11,2’lik gerilemiş olmasına rağmen, enerji ithalat fiyatının %129,2 artmasından dolayı nominal enerji fiyat artışı %103,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu yüzden Türkiye’nin cari işlemler dengesi, 2022 yılında jeopolitik risklerin etkisiyle hızlı bir şekilde yükselen enerji fiyatlarından bariz bir şekilde etkilenmiştir. Ortaya çıkan bu durum enerji ithalatında kaynak çeşitliliği yaratmanın zaruri olduğunu ortaya koymaktadır.
Türkiye enerji tüketimi noktasında yerli kaynakların payının artırılmasına büyük önem vermektedir. Bu durum Türkiye’de üretimi gerçekleştirilen yenilenebilir enerji kaynaklarının sayısının artırılması ve kurulu gücün geliştirilmesi ile mümkündür. Elektrik üretiminde fosil yakıtların payı 2010 yılından beri azalırken yenilenebilir enerji kaynaklarının payı 2023 yılında %42 olarak belirlenmiştir.
Yatırımların Finansmanı
Türkiye’nin enerji alanında yaptığı yatırımların finansmanı hem kamu, hem özel sektör hem de ikinci ülkelerle yapılan anlaşmalar ile sağlanmaktadır. Kamu kaynakları daha çok enerji altyapısının iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi, yenilenebilir enerji üretiminin kapasitesinin ve enerji verimliliğinin artırılması gibi yatırımlarda kullanılırken özel sektör ise kaynaklarını yeni yenilenebilir enerji üretim tesislerinin açılması, enerji depolama teknolojilerinin geliştirilmesi ve mevcut sayının artırılması, enerji dönüşümünün finansmanı gibi yatırımlarda kullanılmaktadır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, 2035 yılına kadar gerçekleşmesi beklenen 200 milyar dolarlık yatırımın yenilenebilir enerji, nükleer enerji, doğal gaz ve petrol arama, doğal gaz, petrol ve elektrik altyapı projeleri ve enterkonneksiyon projelerini kapsayacağını belirtti. Türkiye’nin 2022 yılında enerji fiyatları rekor seviyeleri gördüğü dönemde enerji ithalatına 96,5 milyar dolar harcadığına dikkat çeken Bayraktar, Türkiye’nin 2024 yıl sonuna kadar toplam petrol ihtiyacının %20’sini üretebilir hale geleceğini belirtti.
İkinci ve olası üçüncü olası nükleer santral için Rusya, Çin ve Güney Kore ile görüşülmeye devam etmektedir.
Sonuç
Türkiye, enerji konusunda dışa bağımlılığını azaltmak için kısa, orta ve uzun vadeli planlar çerçevesinde çeşitli yatırımlar yapmaktadır. Bu yatırımlar ile Türkiye’nin enerji ithalatı konusunda yüksek jeopolitik riskleri minimize etmesi, artan enerji emtia fiyatlarından daha az etkilenmesi, enerji arz güvenliğinin sağlanması ve özellikle yenilenebilir enerji sektöründe küresel bir oyuncu haline gelmesi hedeflenmektedir. Yapılan tüm yatırımlar, Türkiye’nin enerji alanındaki stratejisinin önemli bir parçasıdır.
Türkiye’nin enerji politikasının temel ilkelerini oluşturan en önemli etkenler enerji arz güvenliğinin sağlanması, enerji sektöründeki rekabet gücünün artırılması, yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki payının artırılması, enerji verimliliğinin artırılması ve iklim değişikliğiyle mücadele oluşturmaktadır.
Türkiye’nin benimsemiş olduğu enerji politikası, ülke ekonomisi ve güvenliği açısından oldukça önemli bir konuma sahiptir. Enerji arz güvenliğinin sağlanamaması, ekonomik büyümenin ve kalkınmanın önünde büyük bir engel teşkil etme riski taşımaktadır. Türkiye’nin enerji sektöründe küresel bir oyuncu olabilme hedefi, yüksek jeopolitik riskler karşısında birçok fırsatı da beraberinde getirmektedir. Türkiye hem enerji verimliliğini artırıp maliyetleri düşürmeye çalışırken, öte yandan sürdürülebilir bir enerji geleceğine sahip olmaya çalışmaktadır. Aynı zamanda iklim değişikliğiyle mücadelede bulunması ise küresel bir sorumluluktur ve Türkiye’nin enerji politikasında iklim değişikliği oldukça önemli bir yere sahiptir.
Türkiye’nin enerji politikası bu temel ilkeler doğrultusunda yürütülmektedir. Türkiye, enerji alanındaki yatırımlarını artırarak, bu hedeflere ulaşmayı hedeflemektedir.
Kaynakça
T.C. Merkez Bankası (2023). Enflasyon Raporu 2023-I Ekonomik Görünüm. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/a6c32274-a779-435e-ab63-6a99f43d7e5c/Kutu+2.2_23_i.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-a6c32274-a779-435e-ab63-6a99f43d7e5c-onJd8Vh#:~:text=2022%20y%C4%B1l%20genelinde%20%C3%B6nceki%20seneye,gev%C5%9Feme%20e%C4%9Filimi%20%C3%A7er%C3%A7evesinde%20d%C3%BC%C5%9Fmesi%20beklenmektedir . (Erişimi Tarihi: 12.09.2023).
T.C. Eneri ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2022). Türkiye Ulusal Enerji Planı. https://enerji.gov.tr/Media/Dizin/EIGM/tr/Raporlar/TUEP/T%C3%BCrkiye_Ulusal_Enerji_Plan%C4%B1.pdf . (Erişim Tarihi: 12.09.2023).
TSKB (2023). Enerji Bülteni. https://www.tskb.com.tr/arastirma-raporlari/ekonomik-arastirmalar/enerji-bulteni . (Erişim Tarihi: 12.09.2023).
