Kadriye Yakut
TUDPAM Araştırmacısı
Türkiye ve İsrail arasındaki ilişkiler uzun yıllar boyunca dalgalanmalarla dolu oldu. Ancak son dönemde Türkiye’nin İsrail ile ticareti durdurma kararı, bu ilişkilerin karmaşıklığını bir kez daha gündeme getiriyor ve sadece iki ülkenin ekonomik ilişkilerini değil, aynı zamanda bölgesel politikaları ve jeopolitik dengeleri de etkileme potansiyeline sahip bir adımdır. Bu kararın İsrail ekonomisine olan etkilerini anlamak için Türkiye’nin bu adımı atma sebeplerini, İsrail ekonomisinin yapısal özelliklerini ve ilişkiler arasındaki bağları detaylı bir şekilde incelemek gerekir.
Türkiye’nin İsrail ile ticareti durdurma kararı, öncelikle İsrail’in Filistin topraklarında yürüttüğü politikalara karşı bir tepki olarak değerlendirilebilir. Türkiye, uzun süredir Filistin meselesine duyarlı bir tutum sergiliyor ve İsrail’in bu meseledeki politikalarını sık sık eleştiriyor. Dolayısıyla Türkiye’nin ticareti durdurma kararı, Filistin politikalarına yönelik bir tepki olarak görülüyor. Ancak Türkiye’nin bu kararının İsrail ekonomisine olan etkileri, İsrail’in ekonomik yapısını anlamadan değerlendirmek yanlış olur. İsrail ekonomisi son derece çeşitlidir ve yüksek teknoloji, tarım, turizm, savunma sanayi gibi farklı sektörlerde faaliyet gösteriyor.
Bu bağlamda Türkiye’nin ticareti durdurma kararının hangi sektörleri etkileyeceği ve bu etkilerim ne ölçüde olacağı önemlidir. Özellikle tarım ve tekstil gibi geleneksel sektörlerde Türkiye’nin İsrail ile ticaretini durdurma kararının ciddi etkileri olabilir. Türkiye, İsrail’e önemli miktarda tarım ürünü ihraç ediyor ve bu kararın tarım sektörünü etkilemesi muhtemeledir. Benzer şekilde tekstil sektörü de Türkiye’nin İsrail’e ihraç ettiği önemli ürünlerden biridir ve bu sektör de karardan etkilenebilir. Ancak yüksek teknoloji sektörü gibi İsrail’in ekonomik büyümesini itici güçlerinden biri olan sektörlerin bu karardan ne ölçüde etkileneceği belirsizdir. İsrail, dünya çapında yenilikçi teknoloji şirketlerine ev sahipliği yapıyor ve bu sektörde önemli bir rekabet avantajına sahiptir. Dolayısıyla, Türkiye’nin ticareti durdurma kararının yüksek teknoloji sektörünü etkileyip etkilemeyeceği belirsizdir denilebilir.
Türkiye’nin bu kararı, Tel Aviv’in sanayi ve ticaret sektörüne ciddi zararlar vermesi öngörülebilen bir durum. Ayrıca Türkiye ve İsrail arasındaki ekonomik ilişkilerin kesilmesi, inşaat sektöründen gıda endüstrisine kadar geniş yelpazedeki ürünlerin fiyatlarını ve tedarikini etkiliyor. Türkiye’den İsrail’e yapılan hammadde ve mal ihracatının yıllık değeri yaklaşık 5 milyar dolar civarında. İki ülke arasındaki ticaretin tamamen durdurulmasıyla İsrail’in özellikle metal, makine, otomobil, enerji ürünleri, kauçuk, plastik, sağlık ve tarım gibi geniş bir yelpazedeki ürünlerinin Türkiye’ye olan talebi kesilecek. Bununla birlikte Ankara’nın inşaat hammaddesini içeren ihracatı, Gazze Şeridi’ne yönelik savaşın başlamasından bu yana zaten durduruldu. İsrail merkezli birçok fabrikanın da Türkiye’ye yönelik ihracatı durdurması bekleniyor ki bu da yıllık yaklaşık 1,5 milyar dolarlık bir kayıp anlamına geliyor. İsrail ekonomisi için bu adımın ek bir kayıp olduğu söylenebilir. Zira Türkiye’ye yapılan ihracat, İsrail’in toplam ihracatının yüzde 2,6’sını oluşturuyor. Türkiye’nin İsrail ile ticaretini kesmesiyle İsrail, Türkiye’nin dördüncü büyük ticaret ortağı olan Çin, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Almanya’nın ardından önemli bir ticaret ortağını kaybetmiş olacak.
İsrail’in Türkiye’den yaptığı ithalatın azalması, ülkenin ithalat ikilemiyle karşı karşıya kalmasına neden olabilir. Türkiye, İsrail’in dördüncü büyük ticaret ortağı konumunda bulunuyor ve Türkiye’den yapılan ithalat İsrail’in toplam ithalatının önemli bir kısmını oluşturuyor. Bu durumun İsrail ekonomisini zorlaması ve alternatif tedarikçiler arayışına itiyor. Türkiye’nin Gazze Şeridi’nde devam eden savaşın etkisiyle İsrail’e olan ihracatında keskin bir düşüş yaşanmış durumda ve bu, Türkiye’nin İsrail ile olan ticaret ilişkilerini kesme kararının, Gazze’deki çatışmaların bir sonucu olarak algılandığı ve İsrail ekonomisini zorlamaya yönelik bir politik adım olduğu şeklinde yorumlanabilir. Türkiye’nin İsrail ile ticareti durdurma kararı, İsrail ekonomisi üzerinde ciddi bir krize yol açabilir. Bu durum, İsrail hükûmetini alternatif pazarlar ve tedarikçiler bulma konusunda hızlı bir şekilde harekete geçmeye zorlayabilir ve İsrail merkezli şirketleri, Türkiye’den yapılan ithalata göre çok daha pahalıya mal olacak kaynaklar aramaya itebilir. Ayrıca bu kararın siyasi ve ekonomik boyutlarıyla bölgedeki dengeleri de etkileyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Türkiye’nin verdiği İsrail ile ticaretin durdurulması kararı, sadece ekonomik etkileriyle sınırlı kalmayabilir. İki ülke arasındaki ilişkilerin siyasi ve askeri boyutları da dikkate alındığında, bu kararın İsrail-Türkiye ilişkilerine olan etkisi derin olabilir. Kararın uzun vadeli sonuçları da belirsizdir ve bölgesel dengeler üzerinde etkileri olabilir.
Sonuç olarak, Türkiye’nin İsrail üzerinde uyguladığı bu kararın İsrail ile ekonomisine etkileri karmaşık ve çeşitlidir. Özellikle tarım, sanayi ve ticaret gibi sektörlerde olumsuz etkiler beklenirken, yüksek teknoloji gibi inovasyon odaklı sektörlerin bu karardan ne ölçüde etkilenebileceği belirsizlik gösteriyor. Ancak bu kararın İsrail ile Türkiye arasındaki ilişkileri bölgesel dengeler üzerinde uzun vadeli etkileri olabileceği unutulmamalıdır.
