Irak’ta, son yıllarda istikrarsızlık ve savaşlar nedeniyle yapılmayan genel nüfus sayımı, 20-21 Kasım 2024 tarihlerinde gerçekleştirilecek. Irak, yıllarca süren iç çatışmalar, istikrarsızlık ve savaşlar nedeniyle, 27 yıldır nüfus sayımı yapmamışken; Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ise 38 yıldır nüfus sayımı yapmamaktadır. Irak’ta son nüfus sayımı 1997 yılında, IKBY dışında kalan 15 ilde yapılmış ve nüfus 22 milyon 330 bin olarak açıklanmıştı. Son yıllarda kısmen istikrara kavuşan Irak’ta, Irak Planlama Bakanı tarafından alınan karar doğrultusunda nüfus sayımı için tarih belirlenmişti. Genel nüfus sayımı sırasında, dışarıda yaşayan vatandaşların, bulundukları şehirlerine dönmeleri için çağrı yapılacak ve bazı şehirlerde çıkma yasağı uygulanacaktır. Nüfus sayımı tamamlandıktan sonra, Irak Parlamentosu’ndaki 329 sandalyenin sayısı, nüfus sayımı sonuçlarına göre değişmesi de bekleniyor. Bu, Irak Anayasası’nın 49. maddesinin 1. fıkrasına göre yapılacak bir düzenlemeyle mümkün olacaktır. Her 100.000 kişi için bir parlamento sandalyesi verilecektir. Sayımın ardından, Parlamentodaki koltuk sayısının artması beklenmektedir.
Nüfus Sayımı ile İlgili Alınan Kararlar Neler?
Irak’ta genel nüfus sayımı öncesinde, Irak Planlama Bakanlığı tarafından alınan bazı kararlar tartışmalara yol açmıştır:
- Alınan kararlardan biri, nüfus sayımı yapılırken 1957 yılı esas alınacak. Böylece, 1957 yılından itibaren şehirlerin demografik yapısının ne kadar değiştiği ortaya çıkması bekleniyor.
- Bir diğer karar, Irak Anayasası’na göre 140. madde kapsamındaki tartışmalı bölgelerde (Kerkük, Salahaddin, Diyala, vb.) nüfus sayım sonuçlarının net olarak açıklanmaması ya da o bölgelerde yaşayan vatandaşların verilerinin, 1957 yılı nüfus sayımıyla karşılaştırılarak yayımlanmamasına karar verilmesidir.
- Yabancılara yönelik olarak, Irak Planlama Bakanlığı tarafından alınan karar da “Irak’ta yaşayan yabancı uyruklu vatandaşların sayım sürecine dahil edileceği” yönündedir. Sayım formlarında yer alan bazı sorular, yabancı uyruklu vatandaşlara da sorulacak. Bu sorulardan bazıları; uyruk, meslek, elçilik ve şirket çalışanı olup olmadıkları gibi detaylı sorular olacaktır.
Nüfus Sayımında Kerkük Sorunu
Kerkük, 2003 yılı öncesinde Araplaştırılmaya çalışılmış, ancak 2003 sonrasında Kürt nüfusunun çoğunlukta olduğu bir şehir haline gelmiştir. Saddam Hüseyin dönemi sonrasında, şehre giren Kürt güçleri, ilk olarak nüfus ve tapu dairelerini saldırarak yakıp yok etmişlerdir. Bu durum, şehrin demografik yapısını değiştirmeye yönelik bir saldırı olarak biliniyor. Kürtler, 2007 yılına kadar Kerkük’e farklı bölgelerden Kürtleri yerleştirerek şehrin demografik yapısını değiştirmeyi amaçlamış, ancak Irak ordusu 2007 yılında Kerkük’e girerek Kürt güçlerini şehirden çıkarmıştır.
DAEŞ’in 2014 yılında eylemlerine başlamasıyla, Suriye ve Irak’ta pek çok bölgeyi ele geçirmiş ve Irak ordusu Kerkük’ten çekilmiş ve sonrasında ise Kürt güçleri DAEŞ ile savaşmak için Kerkük’ü ele geçirmiştir. Kerkük Valisi Kürt olduğu için, çeşitli usulsüzlükler ile Bağdat’ın talimatlarına uymayarak, Irak bayrağını indirip Kürt bayrağını göndere çekmiş, Kerkük’teki petrol gelirlerini hükümete teslim etmemiştir. Tüm bu gelişmeler nedeniyle, Irak hükümeti 16 Ekim 2017 tarihinde Kürt güçlerinden Kerkük’ü geri almıştır. 2017 yılına kadar yüzbinlerce Kürt, farklı yerlerden Kerkük’e yerleştirilmiştir. 2023’te yapılan Kerkük yerel seçimlerinde en fazla oyu alanın Kürt partilerinin olması, bu demografik değişimin kanıtıdır. Ancak, Kerkük’ün asıl sahiplerinin yüzlerce yıldır burada yaşayan Türkmenler olduğu da asla unutulmamalıdır.
Irak’taki 20-21 Kasım tarihli nüfus sayımı öncesi, Kerkük’e yerleştirilen Kürtler, şehrin demografik yapısı değiştirmek ve şehirde çoğunluğu ele geçirmek istemekteler. Ancak nüfus sayımıyla alakalı olarak alınan karar doğrultusunda, Kerkük’te 1957 yılında yapılan sayım esas alınacağıdır.
Kürtler, bu kararları kabul etmeyerek nüfus sayımının Kerkük’te yapılmasını istememişlerdir. Çünkü, Kerkük’te demografik yapıyı değiştirmeden nüfus sayımının yapılması, Kürtlerin Kerkük’teki çoğunluğu ele geçirmelerine engel olacaktır. Daha önce de tartışmalı bölgelerde, özellikle Kerkük’te, nüfus sayımının yapılmaması ve 140. madde kapsamında referandum yapılması için girişimler olmuş, ancak bunlar sonuçsuz kalmıştır.
Sonuç
Irak’ta nüfus sayımının yapılması, ülkenin istikrara kavuşması açısından büyük önem taşımaktadır. Uzun yıllar sonra yapılacak olan bu nüfus sayımının, Irak için ne gibi kazanımlar getireceğini de zamanla göreceğiz. Dış ülkeler de Irak’ta nüfus sayımının yapılmasını olumlu bir gelişme olarak karşılamaktadır. Irak, farklı etnik grupların yaşadığı bir ülke olarak dikkat çekmektedir. Ancak sayım işlemi sırasında, “Hangi etnik kökenden geliyorsunuz?” gibi sorular yer almazken, “Hangi dilleri biliyorsunuz?” sorusunun sorulması, özellikle tartışmalı bölgelerde (140. Madde kapsamındaki bölgelerde) ve 2003 yılından sonra ertelenen referandumlarla ilgili olarak kayıt altına alınabilecek verilerin ileride bir referandum yapılması için kullanılabileceğini düşündürmektedir.
