16. BRICS Zirvesi, 22-24 Ekim tarihleri arasında Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan’ın başkenti Kazan’da gerçekleştirildi ve Recep Tayyip Erdoğan gibi 20’den fazla devlet başkanının katılımıyla dikkat çekti. Zirve, Rusya’nın uluslararası platformlarda tecrit çabalarına karşı önemli bir direnç göstermesi açısından da anlam taşıyordu. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in zirveye bizzat katılması ve yaptığı konuşmada gelişmekte olan ülkelerin Güvenlik Konseyi ve IMF-DB gibi Bretton Woods kuruluşlarında temsil edilmemesinin altını çizmesi dikkat çekiciydi. Guterres’in “Bu değişmeli!” çağrısı, BRICS’in uluslararası sistemde reform taleplerine küresel düzeyde daha fazla destek sağlanması yönünde önemli bir adım olarak değerlendirildi. Bu vurgu, BRICS’in uzun süredir talep ettiği çok taraflılığın güçlendirilmesi ve küresel yönetişimde daha adil bir düzenin kurulması hedeflerine de güçlü bir destek anlamı taşıyor.[1]
BRICS’in genişleyen üyelik yapısı ve zirve sonrasında yayımlanan 134 maddelik bildirge, üye ülkeler arasında iş birliğini güçlendiren ve Batı’ya yönelik dikkat çekici mesajlar içeren bir belge olarak öne çıktı. İran, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve Etiyopya’nın katılımıyla 2024’te büyüyen BRICS, tek kutuplu dünya düzenine bir alternatif oluşturma potansiyeli taşıdığı yorumlarını yeniden gündeme getirdi.
Bildirgede yer alan maddeler, üye ülkelerin uzayda silahlanma yarışına son verilmesi, nükleer silahların yayılmasının engellenmesi ve uluslararası terörizmle mücadelenin sürdürülmesi gibi küresel güvenlik konularında ortak bir duruş sergilediğini gösterdi. Ayrıca İsrail’in Filistin, İran ve Lübnan’a yönelik saldırılarının kınanması ve ülkelerin Ukrayna krizine yönelik arabuluculuk çabalarının desteklenmesi gibi bölgesel meselelerde ortak bir tavır alındı.
Bildirgede, İran’ın nükleer programına dair görüşmelerin devam etmesi, Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması, Filistin’in 1967 sınırlarıyla BM’ye tam üyeliğinin kabul edilmesi ve BM’nin işlevselliğini artıracak reformların yapılması gibi konularda da mutabakat sağlandı. Bu kapsamda BRICS üye ülkeleri, uluslararası arenadaki birçok konuda uyum içinde olduklarını ve dış politika yaklaşımlarını koordineli bir şekilde yürüttüklerini açıkça ifade etmiş oldu.[2]
BRICS Zirvesi’nin sonuç bildirgesi, günümüzün önemli küresel sorunlarına dair birçok başlığı içeriyor ve BRICS ülkelerinin bu sorunlara çözüm bulma kararlılığını vurguluyor. Özellikle Ukrayna konusunun bildirgede fazla yer bulmaması ve yalnızca arabuluculuk çabalarına odaklanılması, Moskova’nın başarılı bir diplomatik hamlesi olarak değerlendirilebilir. Bu durum, Kremlin’in BRICS içinde Ukrayna konusunda destek kazanma stratejisinin bir yansıması olarak görülüyor. Nitekim, BRICS ülkelerinin Ukrayna Barış Zirvesi’nde Ukrayna ile ilgili sonuç bildirgesini imzalamamaları, Moskova’nın bu konuda ne kadar etkili olduğunu gösteriyor.
Bildirgede enerji altyapısına yönelik terör faaliyetlerinin kınanması, spor etkinliklerinde her türlü dışlanmaya karşı çıkılması ve tek taraflı yaptırımların dünya ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerinin ele alınması gibi konulara yer verilmesi de Rusya’nın istediği başlıklar arasında yer aldı. Bu maddeler, Moskova’nın son yıllarda kendisini hedef alan dışlanma ve yaptırımlara karşı verdiği mücadelenin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda, BRICS Zirvesi’nin Moskova açısından son derece başarılı geçtiği söylenebilir; zira bildirgede yer alan bu konular, Rusya’nın küresel platformlarda yalnız bırakılmaması gerektiği mesajını güçlendiriyor.[3]
BRICS ülkelerinin çok taraflılığı güçlendirmek adına uluslararası kurumların reform edilmesi gerektiği vurgulandı. BRICS platformu, özellikle Küresel Güney ülkelerinin sesi olarak Birleşmiş Milletler ve benzeri uluslararası sistemlerde reform taleplerine dikkat çekerken yaklaşan G20 zirvesine özel bir önem atfetti.
18-19 Kasım’da Brezilya’da düzenlenecek G20 Zirvesi’ne ilişkin BRICS ülkeleri, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri bir araya getirmesi nedeniyle G20’ye desteklerini yineledi. Zirvede, BRICS üyesi Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika’nın 2023-2025 döneminde üst üste G20 başkanlıkları yapacağı hatırlatılarak BRICS’in bu başkanlıklar aracılığıyla G20 gündemine Küresel Güney’in önceliklerini entegre etme kararlılığı ifade edildi.
Açıklamada, düşük ve orta gelirli ülkelerin borç ödemelerine dair G20 Borç Tedavisi Ortak Çerçevesi’ne dikkat çekilerek borç sorunlarının etkin bir şekilde çözülmesi gerektiği belirtildi. Bu çerçevenin çok taraflı kalkınma bankaları, özel alacaklılar ve resmî ikili alacaklıların katılımıyla adil yük paylaşımı ilkesine dayalı bir şekilde uygulanması önerildi.
Son olarak; kadınların, özellikle gelişmekte olan ülkelerden kadınların uluslararası organizasyonlarda daha fazla temsil edilmesi gerektiği belirtilerek Brezilya’nın G20 başkanlığı sırasında başlattığı Küresel Yönetişim Reformu için G20 Eylem Çağrısı desteklendi.[4]
Putin’in, Türkiye’nin BRICS ile iş birliğine yönelik övgüsü, Türkiye’nin Avrasya’nın doğusu ve batısını birleştiren jeopolitik konumunu vurgularken Ankara’nın bu platformda etkin bir rol oynayabileceği sinyalini veriyor. Türkiye’nin NATO üyesi olarak Batı ile tarihsel bağına rağmen BRICS’e olan ilgisi, Erdoğan’ın hem Batı’dan uzaklaşma hem de yeni ittifak seçeneklerini değerlendirme stratejisiyle uyumlu. Özellikle Batı’nın Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki engelleyici tavrı, Erdoğan’ı farklı iş birliği alternatiflerine yöneltiyor.
Erdoğan’ın BRICS üye ülkelerini İsrail’in saldırgan tutumuna karşı çıkmaya çağırması, Türkiye’nin Filistin meselesinde güçlü bir pozisyon aldığını ve bu duruşunu BRICS içinde de sürdürme isteğini gösteriyor. BRICS üye ülkelerinin İsrail’e yapılan kayıtsız desteklerin sona erdirilmesine dair Türkiye’nin çağrısına nasıl yaklaşacağı, platformun Orta Doğu’daki siyasi dinamiklere yaklaşımı açısından belirleyici olabilir.
Türkiye’nin NATO üyesi olarak Batı ile olan bağları dikkate alındığında, BRICS’e yönelik ilgisi uluslararası arenada dengeli bir strateji izlemesi için fırsatlar sunabilir. Erdoğan’ın Batı ile gerilimli ilişkilerini dengeleyerek BRICS gibi bloklarla iş birliği arayışında olması, Türkiye’nin küresel arenada çok kutuplu bir yaklaşımı benimsediğini gösteriyor. Bu adımlar, Türkiye’nin NATO bağları ile BRICS arasında denge kurarak daha bağımsız ve çok yönlü bir dış politika izleme isteğini de güçlendirebilir.
Erdoğan’ın BRICS Zirvesi ziyaretini TUSAŞ tesislerine yönelik saldırı nedeniyle yarıda kesmesi, Türkiye’nin güvenlik önceliklerini ön plana aldığını gösteriyor. Zirvedeki gala resepsiyonuna katılmaması ve perşembe günü Türkiye’ye dönme kararı, bu saldırının ciddiyetini vurguluyor.
Erdoğan’ın Putin’i Türkiye’ye davet etmesi, iki lider arasındaki iş birliğini güçlendirme isteğini yansıtıyor. Son olarak; ŞİO zirvesinde bir araya gelen Erdoğan ve Putin’in bu yakın ilişkisi, Türkiye’nin Batı ve NATO dışındaki ittifakları da dengeleyerek çok yönlü bir dış politika izleme çabalarını gösteriyor. 2020’den bu yana Türkiye’yi ziyaret etmeyen Putin’in Erdoğan’ın davetine olumlu yanıt vermesi, iki ülke arasında güvenlik ve enerji başta olmak üzere stratejik konularda iş birliğini artırabileceğinin bir işareti olarak değerlendiriliyor.[5]
Zirve ile ilgili bir başka iddia ise Kazan’daki BRICS zirvesinde Hindistan’ın Pakistan ile yakın ilişkileri nedeniyle Türkiye’nin BRICS üyeliğine onay vermediği iddiası dikkat çekti; ancak Hindistan bu iddiaları hızla yalanladı. Euronews‘e göre Hindistan’ın Ankara Büyükelçiliği, Başbakan Narendra Modi’nin BRICS’in genişlemesinden memnuniyet duyduğunu ve yeni üyeleri sıcak bir şekilde karşıladığını belirtti.
Bu açıklama, Türkiye’nin BRICS’e katılım sürecinin devam ettiği ve Hindistan’ın resmî tutumunun iddialardan farklı olduğunu gösteriyor. Türkiye’nin BRICS’e üyelik için daha fazla diplomatik çaba göstermesi gerekecek gibi görünse de Hindistan’ın açıklaması bu süreçte engellerin aşılabileceğine dair umut verici bir sinyal olarak yorumlanabilir.[6]
Türkiye’nin BRICS+ üyeliği arayışı, küresel jeopolitik ağırlığın Hint-Pasifik’e kaydığı günümüzde Batı’dan tamamen uzaklaşma değil, Türkiye’nin çok taraflı dış politika yaklaşımıyla yeni ekonomik ve diplomatik fırsatlar yaratma çabasını yansıtıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Batı’ya bağımlılığı azaltma ve gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarını destekleme amacıyla sıklıkla vurguladığı “Dünya beşten büyüktür” söylemi, BRICS+ üyeliğini Türkiye’nin adil ve çok kutuplu bir dünya düzeni arzusuyla ilişkilendiriyor.
Türkiye, NATO müttefikliği kimliğine BRICS+ üyeliğini de ekleyerek bu platformu Batı’nın baskılarına karşı bir denge unsuru olarak kullanma potansiyeline sahip. BRICS+ üyeliği, Türkiye’ye gelişmekte olan ülkelerle daha yakın ilişkiler kurma ve ekonomik avantajlar elde etme olanağı sunarken, aynı zamanda Ankara’nın Batı ile olan dalgalı ilişkilerinde de manevra alanını genişletme fırsatı sağlayabilir.[7]
Kaynakça
Hayrı Kozanoğlu, Brics Nedir, Ne Değildir?, Birgün Haber, https://www.birgun.net/makale/brics-nedir-ne-degildir-571215 , Erişim Tarihi:31.10.2024
Yeni Şafak, Küresel sistemdeki değişimin tetikleyicisi BRICS Zirvesi, https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/kuresel-sistemdeki-degisimin-tetikleyicisi-brics-zirvesi-4653618 Erişim Tarihi:31.10.2024
Euro News, Hindistan ‘Türkiye’ iddiasını yalanladı: BRICS’te yeni üyelere açığız, https://tr.euronews.com/2024/10/25/hindistan-turkiye-iddiasini-yalanladi-bricste-yeni-uyelere-acigiz Erişim Tarihi:31.10.2024
Euro News, BRICS Zirvesi’nde Erdoğan-Putin görüşmesi: ‘Türkiye – Rusya ilişkileri güçlenerek gelişiyor’, https://tr.euronews.com/2024/10/24/brics-zirvesinde-erdogan-putin-gorusmesi-turkiye-rusya-iliskileri-guclenerek-gelisiyor Erişim Tarihi:31.10.2024
Ekonomim, BRICS Zirvesi’nin ardından gözler G20 Zirvesi’nde, https://www.ekonomim.com/kuresel-ekonomi/brics-zirvesinin-ardindan-gozler-g20-zirvesinde-gundemlerin-uyumlu-olmasi-bekleniyor-haberi-776841 Erişim Tarihi:31.10.2024
Fikir Turu, BRICS Zirvesi: “Kazan kazan”, https://fikirturu.com/jeo-politika/brics-zirvesi-kazan-kazan/ Erişim Tarihi:31.10.2024
Fotoğraf: Anadolu Ajansı
[1] https://www.birgun.net/makale/brics-nedir-ne-degildir-571215
[2] https://fikirturu.com/jeo-politika/brics-zirvesi-kazan-kazan/
[3] https://fikirturu.com/jeo-politika/brics-zirvesi-kazan-kazan/
[4] https://www.ekonomim.com/kuresel-ekonomi/brics-zirvesinin-ardindan-gozler-g20-zirvesinde-gundemlerin-uyumlu-olmasi-bekleniyor-haberi-776841
[5] https://tr.euronews.com/2024/10/24/brics-zirvesinde-erdogan-putin-gorusmesi-turkiye-rusya-iliskileri-guclenerek-gelisiyor
[6] https://tr.euronews.com/2024/10/25/hindistan-turkiye-iddiasini-yalanladi-bricste-yeni-uyelere-acigiz
[7] https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/kuresel-sistemdeki-degisimin-tetikleyicisi-brics-zirvesi-4653618
