Mehmet Vandavi
Araştırmacı & Gazeteci
Seçim Dağılımı ve Partiler
Kuzey Irak’ta (IKBY) seçimlerin 2022’den beri yapılamaması ve iki yıla aşkın süredir ertelenmesi bölgeyi istikrarsızlığa ve çatışmaya sürüklüyor. Son olarak seçimlerin 20 Ekim’de yapılması kararlaştırıldı. Kuzey Irak bölgesine baktığımızda 4 ilde oy verme merkezleri kurulacağını görmekteyiz. İllere göre parlamento sandalyeleri dağılımına bakıldığında Süleymaniye 38, Erbil 34, Duhok 25 ve Halepçe’ye 3 sandalye verilmektedir. Daha önceki seçimlerde Halepçe il olmadığı için Süleymaniye’ye bağlıydı. IKBY hükûmetinin Halepçe’yi il olarak belirlemesinin ardından parlamentoda Halepçe’ye 3 sandalye ayrıldı.
Daha önceki seçimlerde 3 bölgede milletvekili seçiliyordu. Bu seçimde Halepçe’yi temsil etmek için 3 milletvekili çıkarılacaktır. Nasıl ki Erbil, Süleymaniye, Duhok’ta milletvekili seçiliyorsa Halepçe’de de milletvekili seçim yarışı olacaktır. Kuzey Irak seçimlerinde toplam 1266 olmak üzere; Erbil’de 498, Süleymaniye’de 477, Duhok’ta 264, Halepçe’de ise 27 merkez kurulacak.
Kuzey Irak’ta 2 milyon 899 bin 578 kişi biyometrik güncel seçim kartını alarak seçimde oy kullanabilecek. Bunlardan 2 milyon 672 bin 43 kişi genel seçimde oy kullanacak, kalan 216 bin 119 kişinin ise özel seçimde oy kullanmaması bekleniyor. Şunu belirtmek gerekiyor ki güncel seçim kartlarını almayan vatandaşlar oy veremeyecektir. İllere göre seçmen sayısı Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu tarafından yayınladı:
-Erbil ilinde 1 milyon 11 bin 348 kişi oy kullanabilecek. Bunun 928 bin 823’ü genel seçimde, 82 bin 525’i özel seçimde oy kullanacak.
-Süleymaniye ilinde 1 milyon 78 bin 687 kişi oy kullanabilecek. Buna göre 1 milyon 3 bin 772 kişi genel seçimde, özel seçimde ise 74 bin 915 kişi oy kullanacak.
-Duhok ilinde 735 bin 543 kişi oy kullanabilecek. Bu sayının 680 bin 443’ü genel seçimde, 55 bin 100’ü ise özel seçimde oy kullanacak.
-Halepçe’de 62 bin 584 kişi oy kullanabilecek. Bu rakama göre 59 bin 5 kişi genel seçimde, 3 bin 579’u özel seçimde oy kullanacak.
KDP, KYP arasında yaşanan iç çekişmeler ve kota konusunda anlaşılamaması yüzden sürekli ertelendi. İki parti arasında olan en önemli konu parlamentodaki azınlıklara ayrılan kota sandalyesiydi. KYB, Irak Federal Mahkemesi’ne başvurarak şikâyette bulundu. KYB’nin istediği parlamentoda sandalyelerin eşit bir şekilde dağıtılması idi. Federal mahkeme son verdiği karara göre azınlıklara ayrılan 11 sandalyeyi kaldırdı. KDP ve Türkmenler bu kararı kabul etmeyerek şikâyette bulundu. Şikâyet üzerine federal mahkeme parlamentoda bulunan 100 sandalyenin 5’ini kotaya ayırdı. Buna göre azınlıklara tahsis edilen 5 sandalyenin 2’si Erbil’e biri Türkmenlere, bir diğeri ise Hristiyanlara ayrıldı. Süleymaniye’ye verilen 2 sandalyenin biri Türkmenlere bir diğeri ise Hristiyanlara ayrıldı. Kalan bir sandalye ise Duhok’ta Ermeni azınlıklara verildi. Diğer 95 sandalye siyasi partilere verildi. Federal mahkemenin kararına Türkmenler, KDP Partisi razı olamayarak ve ‘siyasi karar’ olarak nitelendirerek federal mahkemeye ‘kararının iptali’ için başvursa da mahkeme başvuruyu reddetti. Böylece azınlıklara ayrılan 11 sandalye 5’e düşürüldü. Türkmenler bu durumdan çok şikâyetçi olsa da seçimde Türkmenleri (Irak Türkleri) temsil etmek için iyi bir seçim stratejisine ihtiyaç var. Unutulmaması gereken önemli nokta ise bölgesel yönetimdeki Türkmenlerin bir azınlık değil ikinci bir millet olarak öne çıkıyor olmasıdır.
Daha önceki seçimlerde Erbil’den Türkmenleri temsil eden adaylar çıktı lakin bu durum Süleymaniye’de çok karışık. Çünkü Süleymaniye’de çok Türkmen bulunmasına rağmen Türkmenleri gerçekten ve doğru bir şekilde temsil eden bir aday çıkmamıştır. Kürt partiler manipülasyonla Türkmenleri hep saf dışı bırakmıştır. Bu seçimde de Türkmenlere ayrılan kota sandalyesini Kürt partiler, Türkmen adaylar çıkararak yine kendisine bağlı Türkmenlere kazandırtmaya çalışıyor.
Süleymaniye, KYB’nin güçlü olduğu bölgelerden biri. KYB, Süleymaniye’ye verilen Türkmen kota sandalyesini almak için Türkmenlerden aday göstermiştir. Aynı zamanda KDP de kota sandalyesi için bir Türkmen aday çıkarmıştır. Süleymaniye’de Türkmenlere verilen tek kota sandalyesi için 6 aday yarışacak ve bir kişi kazanacaktır. Bu yüzden Süleymaniye’deki seçim, Türkmenler için bir gelecek meselesi hâline gelmiştir.
IKBY’de Maaş Sıkıntısının Seçimlere Etkisi
IKBY’de yaklaşık iki yıldır devam eden ‘maaş sorunu’ vatandaşı geçim sıkıntısına sokmuş durumda. Devlet memurları ne kadar protesto etse de bu sorun şu ana kadar çözülmüş değil. Seçimlerde memurların, özellikle güvenlik güçlerinin oy vermeleri çok önemli olarak bilinmektedir. Memurların 2022’den beri maaşlarının geçikmesi veya verilmemesi Bölgesel Yönetim’de çok büyük bir sorun hâline gelmiş durumda. Bölgesel Yönetim’de 2022’de Irak Maliye Bakanı Taif Sami’nin gelmesi, Irak genelinde maaş alan memurların incelemesi sonucu IKBY’de maaş alan binlerce kişinin sahte isim olduğunu ortaya çıktı ve maaşları kesildi. IKBY’ye geç veya zamanında maaş verilmemesinin bir diğer sebebi IKBY’nin Bağdat’a gönderdiği ‘maaş listesinde’ sahte isimlerin var olduğunun tespit edilmesidir. Bu sebeple maaşları zamanında göndermiyor. Irak Maliye Bakanı bu sorunu çözmek için ‘Kendi Hesabım Projesi’ni hayata geçirdi. Tüm memurlar için geçerli olan bu projede memurlar biyometrik maaş kartı olmadan maaş almayacak. Hâlâ IKBY’de binlerce kişi ‘Kendi Hesabım Projesi’ne dahil olmadığı için aylarca maaşsız kaldı. Öyle ki 2023’te Bölgesel Yönetim’e bağlı memurlar bir yıl içinde sadece 10 ayın maaşını aldı. 2024’te ise memur maaş sorunu hâlâ devam etmektedir.
Kuzey Irak’ta (IKBY) maaş sorunu devam ederek seçim yapılmasının seçimleri çok ciddi bir şekilde etkileyeceği ön görülmektedir. Zira vatandaşların bu seçimde hangi partiye neden oy vereceğini sunulan vaatler değil, sorunların çözümü için atılan adımlar belirleyecektir.
Seçmenler ise bölgeye göre değişiyor. İstatistiklere göre Erbil ve Duhok ilinde KDP birici çıkacağını ve en çok sandalyeyi alacağı, Süleymaniye’de ise KYB partisin birinci çıkacağı ön görülmektedir. Maaş sorunu yüzünden olası bir değişiklik yapılırsa ve KYB Partisi birinci çıkarsa gelecekte maaş sorununu nasıl halledeceği merak konusu olmuştur.
KYB dile getirmese de 20 Ekim’de yapılacak seçimde KDP’yi devirip hükme geçmek istiyor ama bu kadar kolay değil. KDP, Erbil ve Duhok’ta seçimlerde hep birinci parti olarak çıkıyor. Bu seçimde en iyi stratejiyi uygulayanın kazanacağı kuvvetle muhtemeldir.
Kuzey Irak’taki Seçimin Türkiye’ye Etkisi
Kuzey Irak’taki seçimi Türkiye dikkatle takip etmektedir. Zira Türkiye’ye de etkisi olacaktır. Kuzey Irak ve Türkiye sınır komşusudur. Türkiye’nin önceliği Kuzey Irak’taki Türkmenlerin mutlaka parlamentoda bulunmasıdır. Diğer bir yandan Türkiye, Irak hükûmeti ve KDP hükûmeti ile yapığı anlaşmalar doğrultusunda hem Türkmenleri (Irak Türkleri) korumak hem de güneydoğuda bulunan terör gruplarını temizlemek açısından seçim sürecini dikkatle takip etmektedir.
Türkiye açısından KYB’nin kazanması hiç iç acıcı bir durum olmayacaktır. KYB’nin Türkiye’nin terör örgütü olarak gördüğü ‘PKK’ ile yakınlığı yüzünden hiçbir zaman araları düzelmiyor. Öyle ki Türkiye, 23 Temmuz 2023’ten bu yana Süleymaniye Uluslararası Havaalanı’ndan Türkiye’ye uçuşları askıya aldı ve hâlâ bu yasak devam etmektedir. Uçuşların askıya alınmasının gerekçelerinden en önemlisi PKK’nın bölgedeki faaliyetlerinin artması ve havalimanının kullanımıyla ilgili güvenlik endişelerini olarak gösteriliyor. Süleymaniye Uluslararası Havalimanı, yasak kapsamında 10 milyon dolardan fazla zarar etmişti ve bu zarar her gün katlanarak devam etmektedir. Türkiye, Süleymaniye Havalimanı’na uçuş yasağını 7 Aralık 2024 tarihine kadar uzattı. Türkiye, “KYB teröristlerle arasına mesafe koymazsa bu yasak devam edecek.” açıklamasında bulunmuştu. İlerleyen zamanlarda bu yasak kalkacak mı devam mı edecek, bunu KYB’nin PKK ile ilişkisi belirleyecek.
Türkiye ve Kuzey Irak arasında petrol anlaşması bulunuyor. Bu anlaşma 25 Mart 2023’ten beri durdurulmuş durumda. Kuzey Irak (bölgesel yönetim) hükûmeti ihraç ettiği petrol gelirlerini merkezi hükûmete teslim etmediği için Irak, Ceyhan Boru Hattından Türkiye’ye petrol ihraç etmeyi durdurmuştu. Irak tahkim mahkemesine başvurarak Türkiye’yi satış yetkisinin bulunmadığı hâlde IKBY’den petrol İthal etmiş ve mahkeme Irak’ı haklı bularak Türkiye’yi Bağdat yönetimine 1.5 Milyar dolar tazminat ödemesine karar vermişti. Bu yüzden Türkiye, seçim sürecini gerek askerî gerekse ticari açısından kimin kazanacağı Türkiye içinde kritik önem taşımaktadır.
IKBY parlamento seçimleri yaklaşık 2 yıldır yapılmaması bölgeyi istikrarsızlığa ve çatışmaya sürüklüyor. Bu seçimde KDP’nin parlamentoda birinci parti olması ve en çok milletvekilini kazanması bekleniyor. Demokrasi yolu ile tüm bileşenler bu seçimi desteklemeli; bütün bileşenler, özellikle Türkmenler haklarını sonuna kadar savunmalı ve almalıdır. Son olarak bilinmelidir ki IKBY Parlamento seçimi IKBY gözetiminde değil, Irak Bağımsız Yüksek seçim komisyonu gözetiminde yapılacaktır. Bunun da daha güvenilir bir seçim sonucu ortaya koyması ve şike olmadan yapılması ön görülmektedir.
