Erdem Yılmaz
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler, Yüksek Lisans
Gagavuzların özerlik düşüncesi ve talebi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) son dönemleri olan 1980’li yıllarda başlamıştır. Gorbaçev’in 1985 yılında SSCB’nin başa gelmesinden sonra milliyetçi ve dinsel düşüncede artış gözükmüştür. Sovyetlere bağlı olan cumhuriyetlerde veya bölgelerde özerklik talebiyle birlikte örgütlenmeye yönelik çalışmalar artarken, Gagavuzlar ve Bulgarlar da bu durum örgütlenmeye sebep vermemiştir. 1980’lerden önce Gagavuzlar özerklik için Moskova hükümetine bazı isteklerde bulunmuştur. 1973 yılında İvan Topal tarafından bu durumla alakalı mektup Moskova’ya gönderilmiştir. 1987 yılının Şubat ayında milliyetçi Gagavuzlar “Gagavuz Halkı” adlı kulübü kurmuşlardır. Bir takım gazeteler ve yerel televizyon programları yayımlanmaya başlamıştır.
Gagavuz bölgesinde Rusça eğitim verilmeye devam ederken bir yandan da Gagavuz dili öğreten okullar açılmıştır. 1989 yılında Gagavuz Halkı kulübü siyasi bir organizasyona dönüşmüştür. 21 Şubat 1989 yılında tarihinde ilk defa Gagavuz Konferansı düzenlenmiştir. Sonuçlarını Moskova’ya istek name olarak göndermişlerdir. Moldovanca ve Rusçanın resmi dil olarak kabul edileceği söylense de Gagavuzlar sadece Moldovanca dilinin olmasını istemiyorlardı. Bununla birlikte Gagavuz özerkliğiyle birlikte Bulgar-Gagavuz özerkliği kurulma fikirleri de o dönemde gündemde olduğu söylenebilir.
19 Mart 1989 tarihinde düzenlenen SSCB’ye ait kongre sonrasında milliyetçi Gagavuzlar birleşerek tek Gagavuz Milli Örgütünü kurma kararı almışlardır. Aynı tarihlerde Moldova’da Romen milliyetçiliği de artış göstermektedir. Talepler sonrasında resmi Moldavanca Romence ile aynı olmuştur. Bununla birlikte o dönemden günümüze değiş Moldova’nın resmi dili Moldovanca olarak geçmektedir. 29 Eylül 1990’da gerçekleşen Doğu Halkların Kongresi’nde Gagavuz Cumhuriyeti’nin kendi temsilcileri de bulunmaktadır. 27 Temmuz’da Moldova Meclisi Gagavuzların kongre ve sonrasındaki çalışmaların tamamını yasa dışı ilan etmiştir. Bunun sonucu olarak da Gagavuzlar bir millet değil etnik gurup olarak sayılacağı yönünde bir karara varılmıştır. Gagavuz kökenli milletvekilleri Meclisi o sırada terk etmiştir. Romen milliyetçiliğini savunanlar Moldova meclisinde yer alan Gagavuzların meclise girmelerine izin vermemesiyle birlikte Moldova polisi de bu duruma göz yumduğu söylenebilir. Bununla birlikte medyada da Gagavuzlara karşı bir kısıtlama ve karşı propaganda başlamıştır.
21 Kasım 1990 tarihinde Gagavuz Hükümeti kurulmuştur. Mart 1991’de Gagavuzya’da referandum yapılmıştır. Seçmenlerin %90’ı SSCB’nin içinde kalarak Gagavuzya’nın Bağımsızlığına evet demiştir. 27 Ağustos sonrasında Moldova diğer devletler gibi SSCB’den ayrıldığını ilan etmiştir. Gagavuz devlet yöneticileri tutuklanıp hapishaneye atılmıştır. Eylül 1991’de serbest bırakılmışlardır. Moldova parlamentosunun Gagavuzların özel statüsünü kabul etmesiyle birlikte Gagavuzlar 23 Aralık 1994 yılında “Gagavuz Yeri” adını taşıyan özerk bölgeye Özerklik Antlaşması ile sahip olmuşturlar. Bu vesile ile 23 Aralık günü Gagavuz Türklerinin bağımsızlığının 29. yıl dönümüdür. Kutlu Olsun!
Kaynakça
KEMAL KARPAT, “GAGAUZLAR”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/gagauzlar (24.12.2023);
SERGHEI MUTAF, “Gagavuzların tanınma mücadelesi ve Gagavuz yeri özerk bölgesinin oluşum süreci / Struggle for recognition of Gagauzs’ and development process of Gagauzia autonomous region”, İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, 2013:50-68.
