İclal Sarıtaş
TUDPAM Araştırmacısı
Rus ordusu, Devlet Başkanı Vladimir Putin’in talimatıyla taktik nükleer silahların kullanıldığı tatbikata başladı. Rusya Savunma Bakanlığı resmî olarak tatbikatın görüntülerini paylaştı. Bakanlığın paylaştığı videoda savaş başlıklarının sansürlendiği gözlemlendi. Yapılan açıklamaya göre tatbikatın ilk bölümünde 9K720 İskander ve Kh-47M2 Kinzhal füzeleri kullanıldı. Füze bataryaları konvoy hâlinde ilerledi. Daha sonra füzeler, Rus askerleri tarafından fırlatma rampalarına yüklendi. Hazırlıkların tamamlanmasının ardından füzeler atışa hazır hâle geldi. Nükleer silahlar için “Özel mühimmat” tabiri kullanıldı. Tatbikatın amacıyla ilgili ise “Batılı yetkililerin provokatif açıklamaları karşısında, Rusya’nın toprak bütünlüğünü korumak için taktik nükleer silah kullanımına hazır olunması” ifadelerine yer verildi.
Uzmanların tahminine göre, Rus ordusunun elinde binin üzerinde taktik nükleer silah bulunuyor. Tatbikat aynı zamanda Batı’ya gözdağı niteliğinde. Rusya Dışişleri Bakanlığı 6 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, “Bu tatbikat hem Batılı ülkelere hem de Ukrayna’daki kuklalarının aklını başına getirecek bir mesaj olmalı” ifadelerini kullanmıştı.
Rusya’nın taktik nükleer silahları kullanıp kullanmayacağı gündemde önemini korumaya devam ediyor. Bunu üç farklı sene bazında değerlendirmek gerekiyor. 2022’de Rusya nükleer silah tatbikatı gerçekleştirmişti. Gerçekleştirilen tatbikat kapsamında, askerî yönetim ve operasyon personelinin hazırlık düzeyini denetledikleri ifadelerine yer verilmişti. “Stratejik caydırıcı güçlerin tatbikatının hedeflerine başarıyla ulaşıldı. Tüm füzeler, özelliklerini kanıtlayarak belirlenen hedeflere ulaştı.” denilmişti. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanlığı, Rusya’nın nükleer silah denemesi yapacağı konusunda Washington’u bilgilendirdiğini açıklamıştı. ABD Bakanlık Eski Sözcüsü Ned Price da “Bu, Rusya’nın gerçekleştirdiği rutin bir tatbikat. Rusya, sebepsiz saldırganca bir şekilde nükleer tehditlerde bulunurken bizi bilgilendirerek sürpriz faktörünü ortadan kaldırıyor ve yanlış hesaplama risklerini en aza indiriyor.” ifadelerini kullanmıştı. 2023’te ise Rusya, nükleer anlaşmasından çekilir çekilmez tatbikat düzenlemişti. Nükleer silahların denenmesini yasaklayan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu (BMGK) anlaşmasından çekildikten sonra düzenlediği tatbikatın gerekçesini, “Düşmanın nükleer saldırısına karşı stratejik saldırı güçleriyle büyük bir nükleer operasyon gerçekleştirme” olarak göstermişti. Günümüze yani 2024’e geldiğimizde ise Rusya Savunma Bakanlığı, ülkenin “Güney Askerî Bölgesi’nde” nükleer silah kullanımına yönelik tatbikat başlatıldığını bildirdi.
24 Şubat 2022’de başlamış olan Ukrayna Savaşı’ndan beri Putin’in sadece belli zamanlarda nükleer silahları gündeme getirdiğini gözlemlemekteyiz. Rusya tarafında, savaşta planlanan şekilde sonuç elde edildiğinde Putin’in nükleer silahtan bahsetmediğini, yani Ukrayna’da konvansiyonel silahlarla savaşta ilerleme kaydedildiği zamanlarda, nükleer silahlardan söz etmediğini gözlemliyoruz. Savaşın başlarında Rusya’nın kadrajına girmeyi tercih etmeyen askerî-teçhizat desteğinde bulunmayan ABD ve Avrupa, savaş ilerledikçe obüsler, topçu mühimmatları, tanklar, kısa-uzun menzilli füzeler, uçaklar ve helikopterler verdiler. Hatta Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron, Ukrayna’ya Afrika’daki legion askerlerini gönderdi. Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı David Cameron ise Ukrayna’ya, “Bizim size verdiğimiz silahları sadece Ukrayna toprakları içerisinde değil, Rusya’nın içinde de kullanabilirsiniz.” açıklamasında bulunmuştu. Bu gelişmelerden sonra Rusya durumdan hoşnut olmadı ve hem Fransa hem de İngiltere’nin Moskova’daki Büyükelçilerini Dışişleri Bakanlığı’na çağırdı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov elçilere Ukrayna’daki askerlerini geri çekmelerini, çekmedikleri takdirde doğrudan çatışma hâlinin olacağını ve İngiliz füzeleri Rusya topraklarını vurursa o zaman bütün İngiliz askerî tesislerinin ve askerî mühimmatlarının hedefte olacağını söyledi. Bunun sadece Ukrayna toprakları için geçerli olmayıp aynı zamanda Ukrayna dışındaki bütün tesisler için de geçerli olacağı açıklamasında bulundu. Buradan Karadeniz’deki bir İngiliz gemisinin dahi hedef alınacağı anlamını çıkarabiliriz.
Bu gelişmelerden sonra Rusya tarafının nükleer silah tatbikatına başlayacağını açıklaması, Putin’in Ukrayna’ya yönelik desteklerden hoşnut olmadığının ve konvansiyonel silahlarla istediği baskıyı elde edemediğinin göstergesidir. Rusya’nın, Ukrayna’da hedeflediği baskıyı kuramadığı takdirde nükleer silah kullanma ihtimalinin yüksek olacağı açıktır. Bu bağlamda Rusya’nın taktik nükleer silahlarının bir kısmını Belarus’a konuşlandırması da bir diğer önemli sinyaldir. Belarus konum olarak hem Batı tarafına daha yakın hem de kuzeyden Ukrayna’nın batı şehirlerini hedef alma imkanını sağlayabilir. Ayrıca Belarus, son günlerde Rusya için kızıştırıcı açıklamalarda bulunan Polonya ile Letonya, Fransa, Almanya ve Litvanya gibi ülkelere konum olarak da daha yakındır.
Rusya’nın taktik nükleer silahları kullanma ihtimalinin yüksek olduğunu düşündüren bir diğer durum ise taktik nükleer silah ile stratejik nükleer silahın farklı kavramlar olmalarıdır. Bu iki kavramın farkını ayırt edebilmek, aslında nükleer silahın savaşın ilerleyen safhalarında kullanılıp kullanılmayacağı hakkında kestirim değil öngörü elde edilmesini sağlayacak. Putin’in bahsetmekte olduğu silah, taktik nükleer silahtır.
Taktik nükleer silahlar arasında hava bombaları, kısa menzilli füzeler için savaş başlıkları, obüs içine koyulan nükleer başlıklar, nükleer uçaksavar füzeleri ve nükleer tanksavar mermileri gibi silahlar var. Bunlar stratejik nükleer silahlara kıyasla çok daha güçsüz. Taktik nükleer silahlar 1 kiloton kadar güce sahip ve bazıları daha küçük oluyor. Stratejik silahlar ise bir savaşı sonlandırabilecek kadar büyük bir etkiye sahip olan silahlardır. Örnek olarak B-52 Uzun Menzilli Ağır Bombardıman Uçağı ya da nükleer başlık taşıyan Kıtalararası Balistik Füze stratejik silahlar kapsamına girmekte.
Ezcümle, Rusya taktik nükleer silahları kullanacak mı? Amerika’dan Ukrayna’ya gelecek olan askerî yardımların dengeyi değiştirmeyeceğini, burada dengeyi değiştirebilecek olan durumun Amerika’dan, İngiltere’den ya da Avrupa’nın başka bir ülkesinden gelecek olan uzun menzilli füzeler olacağı açıktır. Eğer bu füzeler Rusya şehirlerini vurmaya başlar ve Rusya’nın kritik altyapılarını tehdit ederse ve Rusya da savunmada zorluk çekerse, yüksek ihtimalle taktik nükleer silahları kullanır. Rusya taktik nükleer silah kullanırsa ABD’nin buna karşılık vereceği öngörülmemekte. Zira Amerika, hukukî olarak savaşın bir parçası değil.
Rusya’nın nükleer silah kullanma söylenmeleri konuşulurken Putin’in baş stratejisti Aleksandr Dugin ‘‘Rusya’nın NATO ülkelerine karşı nükleer silah kullanmak gibi bir hevesi, arzusu yok. Ama NATO her gün bizimle savaşan ülkeye stratejik silahlar göndermeye devam ediyor. Rusya bunları çok iyi görüyor. Süreç böyle ilerliyor. Ama dünyanın kaderinin birkaç sorumsuz liderin elinde olduğunu iyi bilmeliyiz. Washington ne yaptığını bilmiyor.” ifadelerini kullanırken ‘‘Rusya Türkiye’nin tarafsız tutum sergilemesine değer veriyor. Ama kendisi de bu durumda tarafsız kalmayı tercih ediyor. Bizim birçok ekonomi projemiz, nükleer projemiz bulunuyor. Tabii ki tüm bu projeler karşılıklı çıkarlara dayanıyor. Şu anda kutuplar arası bir savaş var. Batı’nın korumaya çalıştığı tek kutuplu dünya düzeni ile çok kutuplu düzen arasında yapılıyor bu savaş. Bu savaşın cephe hatları ise Ukrayna, Filistin ve Tayvan’dır.’’ dedi.
Stratejik nükleer silahları kullanma konusunda çok sayıda anlaşma mevcut. Uluslararası hukukta sınırlandırmalar hatta yasaklamalar varken taktik nükleer silahlarla ilgili herhangi bir yasak ya da anlaşma mevcut değil. Keza 2023’te Putin’in çekilmiş olduğu Kapsamlı Nükleer Deneme Yasağı Anlaşması (CTBT)’nın yürürlüğe girebilmesi için bütün ülkelerin anlaşmayı hem imzalaması hem de meclislerinde onaylaması gerekiyor (1). Anlaşma ABD, Çin, İsrail, İran, Kuzey Kore, Mısır, Hindistan ve Pakistan tarafından imzalanıp onaylandıktan sonra yürürlüğe girebilir. Bu da Rusya’nın taktik nükleer silahları kullanmasına destek olacak bir faktör olabilir.
Rusya, elindeki konvansiyonel silahlarla Ukrayna sahasında istediği sonucu elde ederse ve topraklarını genişletmeye bu şekilde devam ederse taktik nükleer silahları kullanmayacağını lakin tam tersi durum gerçekleşirse taktik nükleer silahların kullanılması ihtimal dahilindedir.
Kaynakça
Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (CTBTO). www.mfa.gov.tr. [Çevrimiçi] https://www.mfa.gov.tr/nukleer-denemelerin-kapsamli-yasaklanmasi-antlasmasi-orgutu.tr.mfa.
