Enes Kılıç
Araştırmacı – Amerika Uzmanı
Giriş: And Topluluğu Nedir?
1969 yılında kurulan And Topluluğu (Andean Community), Güney Amerika’da Bolivya, Kolombiya, Ekvador ve Peru gibi ülkeleri kapsayan bir serbest ticaret bölgesi [I]. Topluluğun amacı, bu ülkeler arasında ekonomik entegrasyonu teşvik etmek ve Güney Amerika genelinde bir iletişim kanalı olarak hizmet vermek. İki sene evvel bugün, 4 Eylül 2022’de, And Topluluğu Türkiye’yi gözlemci üye olarak kabul ederek Ankara’nın bölgeyle ilişkilerini genişletme çabasına karşılık verdi.
Topluluk, 100 milyondan fazla insan ve yüz milyarlarca dolarlık yıllık ticaret hacmiyle büyük bir ekonomik blok olmasının yanı sıra, Türk yatırımının da gözünün bulunduğu bir nokta. Son 14 yılda Güney Amerika’da yeni büyükelçilikler ve konsolosluklar açan Türkiye bölgenin ekonomik potansiyeline odaklanmakta ve kalkınma yardımları sunmakta. Bölge, uzun süre ABD’nin etkisi altında kalmış olsa da, son yıllarda Çin ve Türkiye gibi ülkelerle olan ticari ilişkiler çeşitlendiriyor.
Türkiye’nin And Topluluğu’na Katılımının Önemi
Türkiye’nin And Topluluğu’na gözlemci üye olarak kabul edilmesi, ülkenin Güney Amerika’da hem diplomatik hem ekonomik profilini yükselten bir adım. Türkiye, sadece And Topluluğu değil, aynı zamanda Amerikan Devletleri Örgütü (Organization of American States) ve Orta Amerika Entegrasyon Sistemi (Central American Integration System) gibi bölgesel örgütlerde de temas halinde. Toplulukta gözlemci olarak yer almak, Türk diplomatlarına bölgesel toplantı ve zirvelere katılmak, stratejik ve yapısal karar çıkması durumunda işleyiş mekanizmasının içinde bulunmak ve dış politikayı buna yönelik daha esnek bir şekilde uyarlamak gibi konularda imkan sağlayacak. Türkiye’nin Güney Amerika’daki güçlenen siyasi angajmanı bölgedeki etkisini genişletme fırsatının yanı sıra, başlangıç aşamasında bir temel oluşturma ve var olan varlığını koruma gibi hususlarda etkili olacak.
En son bu senenin ilk ayında olağanüstü toplanan And Topluluğu üyeleri bakanlarının gündeminde sınır ötesi güvenlik ve kaçak madencilik konuları vardı [II]. Bu hususta ülkeler arası bir güvenlik ağı oluşturan üye devletler, uyuşturucu kaçakçılığı ve diğer organize suç türlerine karşı mücadelede ileri bir adım atacaklar. Bu noktada Türkiye’nin sunacağı öneriler ve tecrübe paylaşımı, son yıllarda Latin Amerika’daki savunma sanayi fuarlarına katılan Türk şirketleri için de bölge ülkeleri için önemli avantajlar sağlayacaktır [III].
Türkiye’nin Orta Güç Diplomasisi
Türkiye’nin And Topluluğu’na katılımı, ülkenin son yıllarda geliştirdiği orta güç diplomasisi yaklaşımıyla doğrudan bağlantılı. Türkiye, Güney Amerika’daki birçok ülke gibi orta güç olarak değerlendirilebilecek bir devlet [IV]. Hem Türkiye hem de And Topluluğu üyeleri, ticarete dayalı ekonomilere sahip ve küresel siyasetteki aşırı kutuplaşmadan rahatsız.
Bir diğer deyişle, bir tarafa kendi egemenlikleri üzerinde fazla yetki vermektense, orta ölçekli ülkeler imkanları olduğu sürece büyük güçlerin çatışmalarına dahil olmadan kendi bağımsız diplomatik ve ekonomik stratejilerini geliştirmeye odaklanmayı yeğliyor. Türkiye, kendi bulunduğu bölgede bunu başarıyla yöneten bir ülke olarak, örneğin Sırbistan gibi benzer ülkelerle iş birliği yapabiliyor. Orta güç diplomasisi yaklaşımı sayesinde yürüttüğü Ukrayna Tahıl Koridoru gibi bazı anlaşmalarla, küresel çatışmaların ve krizlerin önüne geçme yolunda adımlar atabilme yetisi de kazanıyor.
Türkiye’nin Latin Amerika’da Üçüncü Seçenek Olma Potansiyeli
Geleneksel olarak ABD’nin etkisi altında kalan Latin Amerika ülkeleri, son yıllarda Çin gibi ülkelerle ticaret ilişkilerini çeşitlendirdi. Türkiye, tıpkı Afrika’da Amerikan ve Fransız, Rus ve Çin etkisine karşı zemin kazandığı gibi Güney Amerika için de önemli bir üçüncü seçenek olarak öne çıkabilme kapasitesine sahip. Bu blok ile kurulan ilişkiler, Türkiye’nin diğer bölgelere de daha kolay erişim sağlamasına katkıda bulunabilir. Türkiye’nin geniş küresel diplomatik ve ticaret ağı sayesinde, And Topluluğu ülkeleri de Türkiye ile iş birliği yaparak daha geniş pazarlara ulaşma imkanı bulacak.
Öte yandan Türk şirketleri varlıklarının bulunduğu limanlar, Türk kültürü ve diline yönelik geniş ilgiyi besleyen Yunus Emre Enstitüsü, aktif bir şekilde projeler yürütmekte ve kalkınma projeleri aracılığıyla bölgedeki ülkelerle işbirliğini pekiştirmekte olan TİKA gibi kurum/ajansların sayısı artırılmalıdır. Ticaret kuruluşları aracılığıyla yeni ticari forumlar düzenlemekte ve iş dünyası liderlerini bir araya getirmekte olan DEİK ve TOBB, bölgeyle olan bağlantıları güçlendiren önemli bir faktör olarak öne çıkan Türk Hava Yolları’nın yanı sıra eğitim alanında faaliyet gösteren Maarif Vakfı, medya kolunda AA ve TRT, diğer bağlar için Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) ve hatta Diyanet Vakfı ve diğer yardım organizasyonları gibi oluşumların da [V] Güney Amerika’da etkin hale gelmesi Türkiye’nin başlangıç noktasında yapabileceği en temel hamlelerden olacaktır.
Referanslar
[I] Canton, H. (2021). AndeaN Community of Nations. In Routledge eBooks (pp. 428–432). https://doi.org/10.4324/9781003179900-65
[II]Países andinos crean la primera red de seguridad fronteriza por la violencia narco en Ecuador. (2024, January). France 24. https://www.france24.com/es/minuto-a-minuto/20240122-pa%C3%ADses-andinos-crean-primera-red-de-seguridad-fronteriza-por-violencia-narco-en-ecuador
[III] Turkish defense firm to exhibit naval platforms, UAV systems at fair in Colombia. (n.d.). https://www.aa.com.tr/en/economy/turkish-defense-firm-to-exhibit-naval-platforms-uav-systems-at-fair-in-colombia/2432839
[IV] Gonzalez, A., & Zengin, H. (2016). A decade of opening. Turkey’s new international role in Sub-Saharan Africa and Latin America. Tiempo Devorado, 3(2), 262–285. https://doi.org/10.5565/rev/tdevorado.72
[V] Koktsidis, P. I. (2020). An overview of Turkey’s soft power apparatus: doctrine, agents and operational dimensions. INSTITUTE OF STUDIES FOR POLITICS AND DEMOCRACY.
