Mehmet Gökhan Özçubukçu
TUDPAM Uzmanı
Geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan; Türkiye’nin İsveç’in Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyeliği için üzerine düşeni yaptığını, şimdi F-16 satışı ile ilgili Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’den onay beklediklerini ifade etmiştir.
24 Şubat 2022 tarihinden bu yana süren Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılımının Türkiye tarafından bloke edilmesi sonucunda karşılıklı müzakerenin yanında pazarlıklar da sürmeye devam etmiştir. Türkiye, terör konusunda kaygılarını giderme adına olumlu adımlar atmasıyla Finlandiya’nın NATO’ya katılıma onay vermiştir. Finlandiya’nın NATO’ya katılmasıyla 30 olan üye sayısı 31’e çıkmıştır.
İsveç’in NATO’ya katılımına ise ‘terör örgütlerine destek verdiği’ gerekçesiyle uzun süredir Türkiye tarafından karşı çıkılmaktadır. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2023 yılının eylül ayında ABD’nin F-16 konusunda İsveç’in NATO üyeliğini dile getirmesine tepki göstermiştir. ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Ben Cardin’in Türkiye’ye F-16 satışı konusunda onay verileceğini ancak bunun ‘kolay olmayacağını’ dile getirmiştir.
Türkiye, F-16 savaş uçakları ile ilgili ilk talebini 2021 yılının ekim ayında dile getirmiştir. Aradan geçen üç yıllık zaman diliminde ve İsveç’in NATO’ya üyelik sürecinde Türkiye ile teröre karşı iş birliğinin hız kazanması ve tarafların karşılıklı olarak birbirlerine duydukları güvenin test edileceği bir süreç başlamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Dışişleri Komisyonu, 26 Aralık 2023 tarihinde İsveç’in NATO’ya kabul edilmesine ilişkin yasayı onaylamıştır. 5 Ocak 2024 tarihinde Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Amerikalı mevkidaşı Anthony Blinken İstanbul’da bir araya gelmiş ve bundan sonraki süreci karşılıklı yürütme konusunda mutabık kaldıklarını belirtmişlerdir.
23 Ocak 2024 tarihinde İsveç’in NATO’ya üyeliğine ilişkin kanun teklifi TBMM Genel Kurul’da kabul edilmiştir. 24 Ocak tarihinde ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imzasıyla Türkiye, İsveç’in NATO’ya üyeliğini kabul etmiştir. Kanunun kabul edilmesi İsveç’ten çok Washington yönetimi tarafından sevinçle karşılanmıştır.
İsveç’in NATO’ya resmî katılımı artık üyeliğini onaylamayan son NATO müttefiki olan Macaristan’ın kabulüne kalmıştır. ABD ve NATO yetkilileri, Macaristan’ın özellikle Türkiye’nin kararından sonra hızlı hareket etmesini beklediklerini söylemiştir.
F-16 Satışı Onayı İçin Gözler Senatoda
ABD’nin yabancı ülkelere silah satma konusunda kongrenin alt kanadı olan Temsilciler Meclisi ve Senato onayı gerekmektedir. Türkiye, ABD’den 40 adet yeni F-16 savaş uçağı ve envanterindeki 79 uçağa modernizasyon kiti talep etmiş ve bu talebi geçen yıl bazı kongre üyeleri tarafından şarta bağlanmıştı.
Türkiye’nin İsveç’in NATO’ya katılmasına onay vermesinden ardından ABD, 26 Ocak 2024 tarihinde 23 milyar dolar değerindeki F-16 savaş uçaklarının satışı için onay vermiştir. ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada Türkiye’nin İsveç onayını takdirle karşıladıklarını ifade etmiş ve 40 F-16 Blok 70 savaş uçağı ile 79 F-16 modernizasyon kitinin satılmasını onaylayan resmî tebligatı kongreye gönderdiklerini belirtmiştir. Aynı saatlerde Temsilciler Meclisi Üyesi olan Michael McCaul da İsveç’in NATO üyeliğinin Ankara tarafından onaylanmasından memnuniyet duyduğunu belirterek, mevcut durumda Türkiye’ye F-16’ların satışına onay vereceklerini bildirmiştir. ABD Başkanı Joe Biden ise kongreye bir mektup yazarak F-16 satışı konusunda ‘gecikmeksizin ilerlenmesi’ çağrısında bulunmuştur. Kongrenin satışı onaylaması için 15 günlük bir süresi bulunmaktadır. Bu süre zarfında herhangi bir itiraz olmadığı takdirde satış onaylanacaktır. Söz konusu süre NATO üyesi olan ülkeler için 15 gün, NATO üyesi olmayan ülkeler için 30 gün olarak belirtilmektedir.
ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’ye F-16 satışı kararı sonrası aynı zamanda Türkiye’nin uzun süredir rakibi olan Yunanistan’a 8.6 milyar dolar değerinde 40 adet F-35A savaş uçağı satışını kongrenin onayladığını bildirmiştir. ABD’li milletvekilleri, Doğu Akdeniz bölgesinde askeri bir denge olması ve ‘bir satışın diğeri olmadan devam etmemesi’ gerektiğinde ısrar ederek iki satışı birbirine bağlamıştır. ABD, aynı zamanda Silahlı Kuvvetlerinin fazla savunma teçhizatı EDA programı kapsamında Yunanistan’a iki adet C-130H uçağı, P-3 uçağı için 10 adet motor ve 60 adet Bradley piyade savaş aracını ücretsiz vermeyi de planlamaktadır.
ABD’nin eş zamanlı yapmış olduğu satış onayları, Yunanistan Hava Kuvvetlerini güçlendirmesi karşısında; Türkiye’nin F-16 alımı ve envanterini sürekli modernizasyona uğratarak savunma ihtiyaçları karşılamasının yanında kendi güvenliğini sağlama, bölgesel askeri dengeler, güvenlik ve stratejik çıkarları bakımından büyük önem teşkil etmektedir.
* Makalelerdeki fikirler, yazarına aittir ve Türk Dış Politikası Araştırma Merkezi’nin (TUDPAM) editöryal politikasını yansıtmayabilir.
