Mustafa Metin KAŞLILAR
TUDPAM Başkan Yardımcısı
Giriş
24 Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna savaşı ile tüm dünya Rusya’ya karşı pozisyon alarak yaptırım paketleri ile Rusya’yı yıldırmaya çalışmış, Ukrayna’nın toprak bütünlüğü savunulmuş ve Ukrayna’ya para ve silah yardımları yapılmıştır. Türkiye savaşın başından itibaren bir safta yer almadığını göstererek iki ülke ile de iletişimde kalmış ve denge politikasını yürütmüştür. Denge Politikası Türkiye için bir arabuluculuk faaliyeti olmuş ve dünyanın gözünü Türkiye’ye çevirmesini sağlamıştır. Bugün Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) içinde Rusya ile diyalog halinde olan ülkenin Türkiye olması da denge politikasının getirisi olmuştur. Savaşın başından itibaren Türkiye Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunmuş ve gerekli yardımları hem Birleşmiş Milletler (BM) çatısı altında hem de silah yardımı yaparak sağlamıştır.
Tahıl Anlaşması ile Türkiye ve Ukrayna Ortaklığı
Türkiye, savaşın başından beri sürdürdüğü denge politikasının getirisi olarak Rusya-Ukrayna arasında arabulucu çalışmalar yaparak barışa ve gıda güvenliğine büyük katkı sağlamıştır. Bu süreç sonunda 2022 yılının ağustos ayında Ukrayna ve Rusya, Moskova’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından aylarca kapalı kalan Ukrayna’nın Karadeniz’deki üç limanını yeniden açan ayrı anlaşmalar imzalamıştır. Bu anlaşmalar aynı zamanda Rus ürünlerinin dolaşımını da kolaylaştırmıştır. Anlaşma, Ukrayna limanlarına giren ve çıkan gemilerin saldırıya uğramayacağına dair güvence de sağlıyor. Gemiler Rus, Ukraynalı, BM ve Türk yetkililer tarafından kontrol edilerek sadece gıda taşıdıklarından emin olunarak hareket ediliyor. Her dört ayda bir uzatılması öngörülen anlaşma Rusya’nın “diğer ülkelerin anlaşma koşullarına uymaması” gerekçesini öne sürerek anlaşmadan çekilmesine sebep olmuştur. Rusya’nın bu anlaşmadan çekilmesi tahıl ürünlerine olan ihtiyacın artmasına sebep olurken. Ukrayna’nın açık limanlarını da riske atmış oluyor. Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy ise Türkiye ile BM Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nı Rusya‘sız sürdürme teklifinde bulunmuştur. Recep Tayyip Erdoğan ve Vladimir Putin ise 4 Eylül’de Soçi’de bir görüşmede bir araya geleceklerini açıklamışlardır. Bu görüşme Tahıl Anlaşmasının da kaderi olacaktır.
Ukrayna’da Bayraktar Fabrikasının Açılması
Savaşın başından itibaren dünya ve Türkiye gündeminde adından en çok söz ettiren şey TB2 Bayraktar İHA/SİHA’ları oldu. Türkiye Ukrayna’ya İHA noktasında yardımda bulunarak savaşın seyrinde önemli bir yer kazanmış oldu. Bu Türkiye-Ukrayna ilişkilerinde ise önemli bir yer edinerek gelişmesine sebep olmuştur. Bugün Türkiye Tahıl Anlaşması, İHA/SİHA tedariki, BM çatısında Ukrayna’nın desteklenmesi ile birlikte Ukrayna’nın toprak bütünlüğü için elinden gelen gayreti göstermektedir.
Baykar’ın Ukrayna’da açmayı düşündüğü İHA/SİHA fabrikası ise ilişkilerin geldiği son nokta olarak değerlendirilebilir. Baykar’ın Ukrayna’da açacağı fabrikanın planlanan açılış tarihi ise açığa kavuşturulmuştur. Bayraktar TB2 ve AKINCI SİHA üretiminin gerçekleştirileceği fabrikada hedef, 2025 yılı olarak gösterilmiştir. Proje, Şubat 2022’de Ukrayna ve Türkiye hükümetleri arasında havacılık ve uzay sanayiinde iş birliği yapmak üzere bir çerçeve anlaşmanın imzalanmasıyla teşvik edildi. Amacı ilgili alanda doğrudan yatırımları teşvik etmek ve teknoloji transferi ile üretimin kullanımı için elverişli koşullar yaratmak olan anlaşma, Ocak 2035’e kadar Ukrayna’nın havacılık ve uzay sektöründeki Türk yatırımcılara özel vergi ve gümrük teşvikleri sağlamıştır. Baykar, yerel kuruluşu aracılığıyla, şirketin insansız hava araçlarının üretimini yerelleştirmek için teknoloji transferini içeren insansız hava aracı sistemi teknolojilerinde bir mükemmellik merkezi kurarak Ukrayna’da daha fazla yatırım yapmış olacak.[1]
Azov Komutanlarının İadesi
Azov Taburu Ukrayna Ulusal Muhafızlarına bağlı bir birliktir. Merkezi, Azak Denizi kıyı bölgesindeki Mariupol şehridir. Azak başlangıçta Mayıs 2014’te gönüllü bir milis birliği olarak kurulmuştur ve o zamandan beri Donbas Savaşı’nda Rus ayrılıkçı güçleriyle savaşıyor. Haziran 2014’te Mariupol’u Rus yanlısı ayrılıkçılardan geri almak için ilk muharebe deneyimini yaşamıştır. 12 Kasım 2014’te Azak, Ukrayna Ulusal Muhafızlarına dahil edildi ve o zamandan beri tüm üyeleri Ulusal Muhafızlarda görev yapan resmi askerlerdir.
Azov Komutanlarını ise Türkiye açısından bu kadar önemli kılan durum ise Türkiye’de bulunan Azov komutanlarının Ukrayna’ya iadesi olmuştur. Türkiye-Rusya-Ukrayna arasında olan esir takas anlaşmaları ile Türkiye diplomasi tarihine bir başarı daha koymuştur.
Rusya-Ukrayna askerlerinin takası Türkiye aracılığıyla gerçekleştirmesi Türkiye’ye duyulan güvenin de bir simgesiydi. Aktif tarafsızlıkla da çok etkili bir aktör olunabileceğini Türkiye dünyaya göstermiştir.
Fakat bu anlaşmanın önemli maddesi Azov Komutanlarının savaş bitene kadar Ukrayna’ya dönmemesi ve Ankara’da kalması olmuştur.
8 Temmuz 2023 tarihinde ise Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’nin Türkiye ziyareti anlaşma kapsamında Ankara’da kalan Türkiye’deki 5 Azov Taburu komutanını Ukrayna’ya iade etti. Bu karara daha sonrasında Kremlin sert tepki göstermiş Azov savaşçılarının dönüşünün esir değişim anlaşmasının doğrudan bir ihlali olduğunu belirtmiştir. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, “Anlaşma şartları bu kez hem Ukrayna hem de Türkiye tarafından ihlal edildi” demiştir. Pesko aynı zamanda Azov Taburu liderlerini iade etme kararının, yaklaşan NATO zirvesi öncesinde Türkiye’nin dayanışma gösterme baskısı altında olduğunu ortaya koyduğunu söylemiştir.
Hakan Fidan’ın Ukrayna Ziyareti
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan 25 Ağustos günü Ukrayna’ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaret Hakan Fidan’ın Dışişleri Bakanlığı göreviyle Ukrayna’ya ilk ziyareti olmuştur. Hakan Fidan Ukrayna ziyareti boyunca önce Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ile ardından Devlet Başkanlığı Ofisi Başkanı Andriy Yermak ve Başbakan Denis Şmihal ile görüştü. Görüşmelerde gündem maddeleri Tahıl Anlaşması, Ukrayna Limanları ve savaşın gidişatı olmuştur. Tahıl anlaşmasının devam etmesi konusunda iki ülkenin beklentileri, genel itibari ile aynı şekilde şekillenmiş Ukrayna Limanlarının güvenliğinin sağlanması içinde Rusya’nın anlaşmada olması gerektiğini dile getirmiştir. Aynı zamanda Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Türkiye’nin 2014’te Kırım’ın Rusya tarafından yasa dışı olarak ilhakının ardından Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne desteklediğini ‘tereddütsüz bir biçimde’ ortaya koyduğunun altını çizmiş, aynı tutumu 24 Şubat 2022 sonrasında da gösterdiklerini de belirtmiştir. Kırım Tatar Türkleri için ise “Zelenskiy hükümeti, Kırım Tatar Türklerinin haklarını kuvvetlendirilmesi için önemli adımlar attı. Bu konuda Ukrayna’ya teşekkür ediyoruz” demiştir. Bu ziyaretle Ukrayna ve Türkiye görüşülen konularda yol haritalarını tekrar çizmiş ve mutabık kalmışlardır.
Sonuç
Türkiye, savaşın başladığı 24 Şubat 2022 tarihinden itibaren denge politikası yürüterek Rusya ve Ukrayna arasında arabulucu olmuş ve dünya barışına ve gıda güvenliğine büyük katkılar sağlamıştır. Türkiye’nin bu politikası Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve NATO’dan da tam not almıştır. Türkiye’nin Ukrayna ile kurduğu samimi bağlar ve Rusya ile kurulan diyalog Türkiye için önemli arabuluculuk rolü kazandırmış ve diplomasi tarihine geçmiştir.
Kaynakça
[1] SavunmaSanayiST.com, “Ukrayna’daki Bayraktar fabrikasının açılış tarihi açıklandı”, 22 Haziran 2023, https://www.savunmasanayist.com/ukraynadaki-bayraktar-fabrikasinin-acilis-tarihi-aciklandi/
