Mehmet Vandavi
Araştırmacı & Gazeteci
Türkiye-Irak ilişkisi, 12 yıl sonra tekrar ikili ilişkilerin iyileştirilmesi için büyük adımlar atılmıştır. Özellikle Ortadoğu’daki dengeleri değiştirebilecek büyük hamlelerin Türkiye tarafından yapılması dikkat çekmiştir. Bölge’nin en büyük yeraltı kaynağı olan “petrol”, her zaman Ortadoğu için büyük savaş ve gerilimlere sebep olmuştur. Özellikle petrol rezervlerinin büyük bir kısmı Irak’ta olması, savaş ve işgal maruz bırakılan ülkelerden sadece birisi olmasına neden olmuştur. Son yıllarda cereyan eden Türkiye-Irak’ı karşı karşıya getiren önemli konulardan birisi de petrol sevkiyatı olmuştur. Daha önce, IKBY petrolü, Ceyhan Boru Hattı üzerinden Federal Hükümetten habersiz bir şekilde Türkiye’ye taşınmış; sonrasında ise Türkiye, Irak’a tazminat ödemek zorunda kalmıştır.
Son yıllarda Türkiye-Irak arasındaki ikili ilişkilerin normalleşmesinin ardından, IKBY petrolünün Türkiye’ye ihracatı için ilk olarak Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının girişimleri sonucu Ceyhan Boru Hattı tekrar açılmış ve prosedürlerin tamamlanması için çeşitli görüşmeler yapılmıştır. Son olarak 19 Şubat 2024’te, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakan Yardımcısı Berris Ekinci ve heyeti, Irak’ı ziyaret ederek hem IKBY hükümeti yetkilileriyle hem de Irak hükümeti yetkilileriyle bir araya gelerek Kuzey Irak petrolünün Türkiye’ye sevkiyatını ele almış ve Türkiye hükümeti olarak sevkiyatın bir an önce başlaması gerektiğini belirtmiştir.
Irak Petrol Bakanı, petrol sevkiyatının tekrar başlaması için IKBY hükümetinin, Irak hükümetiyle anlaşması gerektiğini açıkça belirtmiştir. Aksi takdirde petrol sevkiyatının başlamasının imkansız olacağı ifade edilmiştir. 25 Mart 2023’te Ceyhan Boru Hattı üzerinden IKBY petrolünün sevkiyatı durdurulmuştur. İki yıla yakın bir süredir çeşitli girişimler yapılsa da iki hükümetin anlaşması sağlanamamış ve Kuzey Irak’ta büyük bir krize daha yol açmıştır. İki hükümet arasındaki anlaşmazlık bölgeyi de etkilemiştir. Türkiye, iki hükümet arasındaki kriz çözümü için masada anlaşmaya varılması gerektiğini belirtmiştir. Kriz çözümünde, Irak Parlamentosunda bütçe yasasının onaylanmasının ardından petrol sevkiyatının başlaması sağlamak için girişimler hızlandırılmıştır. Bütçe yasasına göre, IKBY petrolünün çıkarılıp taşınması için 16 dolar olarak belirlenmiştir. İki hükümetin müzakereleri sonucu “Denetleme Komitesi” kurulduğunu açıklamış ve iki hükümetin petrol bakanları yapılan açıklamalarda, müzakerelerin olumlu yönde ilerlediğini belirtmiştir. Ancak iki hükümetin anlaşmasının ne kadar süreceği hakkında net bir tarih verilmemiş olsa da şu an için Kuzey Irak’tan çıkarılan petrolün taşınması için herhangi bir sorun kalmadığı açıkça söylenmiştir.
6 Mart 2025’te, Irak Petrol Bakanlığı, IKBY Doğal Kaynaklar Bakanlığı ve IKBY Endüstrisi Birliği (APIKUR) arasında yapılan ortak komite toplantısında, Irak’tan Türkiye’ye Ceyhan Limanı’na uzanan petrol boru hattının yakında yeniden açılacağı açıklanmış, ancak üç taraf arasında anlaşma imzalanmamıştır. Ayrıca yapılan toplantıda, Petrol Bakanlığı, Basra’da çıkarılan petrolün bir kısmını Ceyhan boru hattı üzerinden ihraç etmek istemesi toplantının ertelenmesine sebep olmuştur. Tarafların anlaşmazlığı ekonomik açıdan Irak’a daha çok zarar verse de bu durum değişmemektedir. Petrolün ihraç edilmesi için gerekli tetkikler yapıldıktan sonra, hem iki hükümet arasındaki anlaşma yürürlüğe girecek hem de Türkiye-Irak arasındaki Kuzey Petrol boru hattı gerilimi sona erecektir.
Irak hükümeti, Kuzey Irak hükümeti ile Türkiye arasında ticaret, turizm gibi alanlarda büyük çapta yaptırım projeleri hazırlamaktadır. Kuzey Irak petrolünün Türkiye üzerinden dünyaya taşınması büyük önem taşımaktadır. Hem Bağdat- Erbil arasındaki anlaşma hem de Türkiye, Irak ve Kuzey Irak arasındaki anlaşmalar, petrol ihracatının ilerlemesi ve kesilmemesi açısından önemle takip edilmektedir. İki yıldır Ceyhan Boru Hattı’ndan Türkiye’ye petrol ihracatının durması, Irak’a 20 milyardan fazla zarar vermiştir. Bir yandan ABD’nin sevkiyatın başlaması ile ilgili baskı yapması ve Rusya’nın bu bağlamda destekleyici rolü, iki hükümet arasındaki sorunların çözülmesine katkı sağlamıştır. Ayrıca IKBY Petrol Endüstrisi Birliği, ABD’ye memnuniyetini dile getirmiştir. Şunu belirtmek gerekir ki bundan sonraki IKBY petrolünün ihracatı, Irak hükümeti tarafından denetlenecek ve Irak Petrol Pazarlama Şirketi (SOMO) aracılığıyla Ceyhan Boru Hattı üzerinden yapılacaktır. Petrolün geliri ise Irak Petrol Bakanlığı’na aktarılacaktır. Yapılan anlaşma doğrultusunda ilk aşamada 185 bin varil petrol ihraç edilecek; denetim prosedürlerine göre ilerlenirse miktar artacaktır.
Sonuç
Irak’taki iki hükümet arasındaki anlaşmalar doğrultusunda petrol ihracatının herhangi bir sekteye uğramaması için her iki tarafın da anlaşmalara uyması gerekmektedir. Şu ana kadar (Ceyhan Boru Hattı’ndan) petrol ihracatının durması Irak’a 20 milyardan fazla ekonomik açıdan zarar vermiştir. Türkiye-Irak arasındaki IKBY petrol ihracatındaki anlaşmazlık, her yönden iki devlete zarar vermiş ve güven sarsılması yaşanmıştır; Türkiye Irak’a tazminat ödemek zorunda kalmıştır. İki ülke arasındaki petrol geriliminin kökten çözülmesi, büyük ekonomik, ticari, turizm ve birçok alanda yaptırımlara yol açacak ve iki ülke arasındaki ilişki hiç olmadığı kadar güçlü kılacaktır.
Fotoğraf: dunya.com
