Kerkük, tarih boyunca Irak’ın etnik, kültürel ve stratejik yapısında önemli bir yere sahip olmuştur. Türkmenler, Kürtler ve Araplar gibi çeşitli etnik grupların bir arada yaşadığı bu vilayet, sadece Irak’ın değil, aynı zamanda bölgesel güçlerin de ilgi odağı haline gelmiştir. Kerkük’teki Türkmenler, Türkiye’nin tarihi bağlar ve kültürel yakınlık üzerinden özel önem atfettiği bir grup olarak öne çıkarken, son dönemde yaşanan siyasi ve etnik gerilimler, bu stratejik bölgenin önemini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Kerkük’te Türkmenlerin, Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (KYB) başını çektiği yerel yönetimden dışlanması, bölgedeki siyasi gerilimleri tırmandırmıştır.
Türkmenlerin Tarihsel ve Siyasi Rolü
Türkmenler, Kerkük’ün tarihinde ve demografik yapısında köklü bir yere sahip olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu döneminden bu yana bölgede etkin olan Türkmen topluluğu, 20. yüzyılın ortalarından itibaren Irak’ın siyasal gelişmelerinde de önemli roller üstlenmiştir. Ancak Saddam Hüseyin rejimi döneminde, Araplaştırma politikaları ve baskılarla karşı karşıya kalan Türkmenler hem demografik olarak hem de siyasi anlamda marjinalize edilmiştir. Saddam sonrası dönemde ise Kerkük, Irak’ın yeni etnik ve mezhepsel denklemlerinde kritik bir unsur olarak yer almaya devam etmiştir.
2003’teki ABD müdahalesi sonrasında, Irak’ta yeni bir siyasal düzen kurulurken Türkmenler, özellikle Kerkük’te siyasi temsil ve kültürel haklar konusunda önemli taleplerle gündeme gelmiştir. Ancak bu talepler, Kürtlerin özellikle Kerkük üzerindeki iddialarıyla çatışmış ve vilayette sürekli bir gerilim kaynağı olmuştur. Bu bağlamda Türkmenler, Irak’ın bütünlüğü içinde Kerkük’ün özel bir statüye sahip olması gerektiğini savunurken, Kürtler ise Kerkük’ü Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) sınırları içine dahil etmeye çalışmıştır.
Kerkük’te Valilik Seçimi ve Kürt İç Siyaseti
Kerkük’teki valilik seçimi, Kürt iç siyasetinin de bir yansıması olarak değerlendirilmelidir. Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), 10 Ağustos 2024’te Bağdat’ta düzenlenen toplantıda Rebwar Taha’yı vali, Muhammed Hafız’ı ise il meclisi başkanı olarak seçmiştir. Ancak bu seçim, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Türkmenler tarafından boykot edilmiş ve yasal olmadığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. KYB’nin Kerkük’teki bu etkinliği, aynı zamanda İran’ın bölgedeki artan etkisinin de bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
KYB’nin valilik seçimindeki başarısı, partinin Kerkük’teki moral üstünlüğünü pekiştirirken, Kürt iç siyasetinde de önemli bir güç kazandığını göstermektedir. Ancak bu durum, KDP ve Türkmenlerle olan ilişkilerde yeni bir gerilim kaynağı oluşturabilir. Özellikle KDP’nin Kerkük üzerindeki iddiaları ve Türkmenlerin siyasi talepleri, bu süreçte daha da sertleşebilir ve Kerkük’teki dengeyi daha kırılgan hale getirebilir.
Türkmenlerin Dışlanması ve Tepkiler
Kerkük’te Türkmenler ve diğer gruplar arasındaki gerilimler, özellikle son dönemde valilik seçimleri ve yerel yönetim tartışmaları etrafında yoğunlaşmıştır. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Etnik ve Dini Oluşumlardan Sorumlu Bakanı ve Irak Türkmen Cephesi (ITC) Yürütme Kurulu Üyesi Aydın Maruf’un, Türkmenlerin Kerkük yerel idaresinde dışlanmasına dair yaptığı açıklamalar, bu gerilimlerin güncel bir yansımasıdır. Maruf, Kerkük valiliği ve meclis başkanlığı için düzenlenen toplantının yasal olmadığını belirtirken, Türkmenlerin bu süreçte dışlanmasını kabul edilemez bulduğunu ifade etmiştir.
Türkmenler, Kerkük’te tüm tarafların temsil edildiği bir yönetim yapısı talep ederken, mevcut durumda bu denklemin dışında bırakılmaları, onların hem siyasi hem de toplumsal düzeyde ciddi tepkilerine neden olmuştur. Türkmenlerin Kerkük’te yapılan valilik seçimlerini yargıya taşıması, bu konuda ne denli kararlı olduklarını ve Kerkük’te adil bir yönetim talebini ne kadar önemsediklerini ortaya koymaktadır. ITC öncülüğünde yapılan protestolar, Türkmenlerin bu süreçte seslerini duyurmak için daha fazla eylemde bulunacağını göstermektedir.
Türkiye’nin Kerkük Politikası
Türkiye, Kerkük’teki Türkmen nüfusla olan tarihsel bağları ve bölgesel çıkarları doğrultusunda, bu vilayetteki gelişmeleri yakından takip etmektedir. Ankara, Kerkük’te Türkmenlerin haklarını savunurken, aynı zamanda Irak’ın toprak bütünlüğüne vurgu yaparak, Kerkük’ün IKBY’ye bağlanmasına karşı çıkmaktadır. Türkiye’nin Kerkük politikası, genel olarak Türkmenler ve Kürtler arasındaki dengeyi gözeten ancak Türkmenlerin siyasi haklarını ön plana çıkaran bir stratejiye dayanmaktadır.
Lakin bu politika, son dönemde çeşitli zorluklarla karşılaşmıştır. Ankara, Bafel Talabani’nin PKK ile ilişkilerinden duyduğu rahatsızlık nedeniyle KYB’ye karşı sert bir tavır almış, Araplar ve Türkmenlerle bir koalisyon kurma çabasında bulunmuştur. Ancak Bağdat’taki güç dengeleri ve İran’ın etkisi, bu planın hayata geçirilmesini engellemiştir. KYB’nin Kerkük’teki valilik seçiminde elde ettiği başarı, Ankara’nın Kerkük’teki etkisini azaltırken, İran’ın bu süreçte güçlü bir aktör olduğunu gözler önüne sermiştir.
AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik ise yaşananları eleştirmiş ve “Burada KYB’nin fiili bir durum oluşturarak Türkmenleri dışlaması, diğer Arap grupları dışlaması, Kürdistan Demokrat Partisini (KDP) dışlaması gibi bir siyaset tarzının doğru olmadığını değerlendiriyoruz. Bu kapsayıcı bir politikaya ihtiyaç duyan Irak için hiçbir şekilde iyi değildir. Kerkük için de son derece yanlış bir yaklaşımıdır. Dolayısıyla her zaman ifade ettiğimiz şey şudur, Türkmenleri dışlayan bir yaklaşım yanlıştır. Diğer Arap grupları, KDP’yi ve diğerlerini dışlayan bir yaklaşım da yanlıştır. Biz, Türkmenlerin hakkının teslim edilmesi gerektiğini ifade ettiğimiz gibi, diğer Arap grupların, başka grupların da hakkının teslim edilmesi gerektiğini düşünüyoruz” açıklamasını yapmıştır.
Türkiye’nin Kerkük’te karşılaştığı bu sorunlar, Ankara’nın bölgedeki etkisini artırmak için daha esnek ve pragmatik bir yaklaşım benimsemesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Özellikle Kerkük’te tüm tarafları kapsayan bir yönetim yapısının desteklenmesi, Türkiye’nin hem Türkmenler hem de Kürtlerle olan ilişkilerini dengeleme açısından kritik öneme sahiptir. Ayrıca Ankara’nın Bağdat yönetimiyle olan ilişkilerini güçlendirmesi ve İran’ın bölgede artan etkisine karşı stratejik bir denge kurması, Kerkük politikasında daha etkili olmasına katkı sağlayabilir.
Sonuç
Kerkük’teki son gelişmeler, bölgedeki dengeleri yeniden şekillendirirken, Türkmenlerin, Kürtlerin ve Arapların bu süreçte nasıl bir rol oynayacağını da belirleyecektir. KYB’nin Kerkük’te elde ettiği güç, İran’ın bölgedeki nüfuzunu artırırken, Türkiye’nin Türkmenler üzerinden yürüttüğü politika zorlu bir sınavla karşı karşıya kalmıştır. Ancak bu durum, Kerkük’te uzun vadede yeni bir denge arayışını da beraberinde getirebilir. Bu süreçte, Kerkük’te kapsayıcı bir yönetim yapısının oluşturulması, bölgedeki istikrarın sağlanması açısından kritik öneme sahiptir. Aksi takdirde Kerkük’teki gerilimler, uzun vadede daha büyük çatışmalara ve krizlere yol açabilir. Ayrıca Kerkük’te istikrarın sağlanması, Türkiye’nin Irak’taki çıkarlarını koruyacak ve bölgedeki nüfuzunu artırmasına katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda, Kerkük’teki yeni yönetimle iş birliği yapmak, Türkiye’nin uzun vadeli çıkarlarını korumak için kaçınılmaz bir gerekliliktir. Ancak bu iş birliği, Türkiye’nin PKK ile mücadeledeki kararlılığını zayıflatmamalı, aksine bu mücadeleyi destekleyecek bir strateji ile entegre edilmelidir.
* İçeriğin başlığında kullanılan ‘marjinalize etmek’ terimi ‘dışlanmak’ anlamında, ‘politik dispozisyonu’ terimi ise ‘politik yaklaşım’ anlamında kullanılmıştır.
Kaynakça
AK Parti Sözcüsü Çelik’ten Kerkük açıklaması, https://www.turkmenelitv.com/yazilar/akp-sozcusunden-kerkuk-aciklamasi, 12.08.2024, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
Kerkük’e KYB’li Vali Seçildi: Kazananlar ve Yitirilen Gerçeklik Algısı, https://www.perspektif.online/kerkuke-kybli-vali-secildi-kazananlar-ve-yitirilen-gerceklik-algisi/, 14.08.2024, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
Kerkük’te vali krizi: KDP, Türkmenler ve Türkiye neden rahatsız; bundan sonra neler olabilir?, https://www.bbc.com/turkce/articles/c9qgy32vpeeo, 22.08.2024, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
Türkmen Bakan: Kerkük’te Türkmenlerin yerel idarenin dışında bırakılması kabul edilmez, https://www.trthaber.com/haber/dunya/turkmen-bakan-kerkukte-turkmenlerin-yerel-idarenin-disinda-birakilmasi-kabul-edilmez-873105.html, 16.08.2024, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
Türkmenler Kerkük için yapılan sözde seçimi yargıya taşıdı, https://www.trthaber.com/videolar/turkmenler-kerkuk-icin-yapilan-sozde-secimi-yargiya-tasidi-73728.html, 13.08.2024, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
